آمبلیوپی (تنبلی چشم)

مقدمه
 

آمبلیوپی و یا تنبلی چشم، نوعی اختلال تکاملی بینایی است که در آن یکی از چشمها توانایی بینایی نرمال خود را، حتی با تجویز عینک و یا لنز، از دست می دهد.

آمبلیوپی از زمان نوزادی و ابتدای کودکی شروع می شود. در اغلب موارد، فقط یکی از چشم ها درگیر می شود. اما گاهی اوقات نیز اُفت قدرت بینایی می تواند در هر دو چشم ایجاد شود.

اگر تنبلی چشم در مراحل اولیه زندگی تشخیص داده شده و به درستی درمان شود، از کاهش قدرت بینایی پیشگیری خواهد شد. اما اگر این مشکل درمان نشود، چشمِ تنبل می تواند مشکلات بینایی شدید، از جمله نابینایی قانونی (legal blindness)، در چشم آسیب دیده ایجاد کند. نابینایی قانونی به معنی سطحی از آسیب دیدگی است که توسط قانون تعریف شده و محدودیت فعالیت های مجاز (مانند رانندگی) را به دلایل ایمنی یا تعیین واجد شرایط بودن آن مشخص می کند.

چنان که برآورد کرده اند، تقریبا در 2 تا 3 درصد جمعیت آمریکا، درجاتی از امبلیوپی وجود دارد.

علائم و نشانه های آمبلیوپی

از آنجا که آمبلیوپی، یک مشکل رشدی و تکاملی بینایی در دوران کودکی است، علائم این بیماری به سختی تشخیص داده می شود.

اما یکی از علل شایع آمبلیوپی استرابیسم (strabismus) یا انحراف چشم است. بنابراین زمانی که شما متوجه علائم چشم ضربدری و یا سایر ناهماهنگی های چشمی در فرزندتان می شوید، بهتر است که هر چه زودتر برای معاینه چشم، ترجیحا به یک اپتومتریست و یا یک چشم پزشک متخصص دیدِ کودکان، مراجعه نمایید.

علامت دیگری که برای تشخیص آمبلیوپی به شما کمک می کند، این است که اگر شما یک چشم کودکتان را بپوشانید، گریه می کند و یا دچار گیجی می شود.

شما می توانید این تست تشخیصی را در منزل مثلا زمانی که کودکتان تلوزیون تماشا می کند، انجام دهید، به راحتی با پوشاندن یک چشم و باز نگه داشتن چشم دیگر او انجام دهید.

اگر کودک با پوشاندن یکی از چشم ها مشکلی ندارد اما به هنگام پوشاندن چشم دیگرش اذیت می شود و احساس نارحتی می کند، این بدان معنا است که چشم پوشانده شده چشم سالم و چشم باز دچار تنبلی است که باعث تاری دید شده است.

اما این تست ساده، روش مناسبی برای یک معاینه جامع نیست.

 چشم فرزندتان را به روشی که توضیح داده شد معاینه کنید تا از نرمال بودن دید هر دو چشم او اطمینان حاصل کنید و نیز مطمئن شوید که هر دو چشم هماهنگ با یکدیگر کار می کنند.

علت آمبلیوپی چیست؟

بر اساس علت زمینه ای این نوع نقص بیماری، سه نوع آمبلیوپی وجود دارد:

·       آمبلیوپی استرابیسم: استرابیسم یکی از شایعترین علل آمبلیوپی می باشد. مغز برای جلوگیری از دو بینی ناشی از ضعفِ هم راستایی چشم ها، دریافت ورودی های دیداری چشم ناهماهنگ را نادیده گرفته و منجر به تنبلی در آن چشم می شود. به این نوع آمبلیوپی، آمبلیوپی استرابیسم یا انحرافی گفته می شود.

·       آمبلیوپی انعکاسی: گاهی اوقات آمبلیوپی، علی رغم هم راستایی عالی بین دو چشم، به واسطه خطاهای انعکاسی نابرابر در دو چشم به وجود می آید. مثلا یک چشم ممکن است نزدیک بینی و یا دوربینی اصلاح نشده شدید و یا آستیگماتیسم شدید داشته باشد و چشم دیگر فاقد این مشکل باشد. در این حالت، مغز به چشمی که عیوب انکساری اصلاح نشده کمتری دارد، اعتماد کرده و تاری دید چشم دیگر را در نظر نمی گیرد. این نوع آمبلیوپی، آمبلیوپی انکساری (یا آنیزومتروپیک) نامیده می شود.

·       آمبلیوپی محرومیتی: این نوع تنبلی چشم بر اثر مانعی که از ورود نور به داخل چشم جلوگیری می کند (مانند آب مروارید مادرزادی) به وجود می آید. درمان صحیح آب مروارید مادرزادی برای رشد بینایی نرمال لازم است.

درمان آمبلیوپی

در بعضی موارد آمبلیوپی انعکاسی، دید نرمال به راحتی می تواند از طریق اصلاح کامل خطاهای انعکاسی در هر دو چشم با استفاده از عینک و لنز تماسی به دست آید. اما معمولا بستن چشم سالم، گاهی برای تقویت توجه مغز به دید چشم آمبلیوپی و تکامل دید نرمال در آن چشم، لازم می باشد.

در اغلب موارد، درمان آمبلیوپی استرابیسم شامل جراحی آمبلیوپی برای تقویت چشم ها می باشد که با بستن چشم و نوعی درمان بینایی (به عبارتی ارتوپتیکس) همراه است به این منظور که به هر دو چشم برای کار هماهنگ با یکدیگر کمک کند.

بستن چشم ممکن است برای چند ساعت در روز و یا گاهی تمام روز و یا برای هفته ها و یا ماه ها لازم باشد.

اگر دچار این مشکل هستید که کودکتان مدام کاور چشمش را بر می دارد، می توانید از لنزهای تماسی خاص استفاده کنید که از ورود نور به داخل چشم ممانعت می کند، اما در ظاهر کودک تغییری ایجاد نمی کند.

در هر صورت این نوع لنزهای تماسی بسیار گران قیمت تر از یک کاور ساده چشم می باشند و نیازمند معاینه و کارگذاشتن لنز هستند، اما در مواقعی که کودک استفاده از کاور ساده چشم همکاری نمی کند، استفاده از آنها می تواند نتایج قابل ملاحظه ای به همراه داشته باشد.

گاهی به جای استفاده از کاور چشم، از قطره های اتروپین برای درمان آمبلیوپی استفاده می شود. برای این منظور، پس از آموزش توسط چشم پزشک، روزانه یک قطره در چشم سالم کودک چکانده می شود. اتروپین باعث تاری دید در چشم سالم می شود و به این ترتیب می توان کودک را به استفاده از چشم تنبل و تقویت آن، مجبور کرد. یکی از فواید استفاده از قطره چشمی آتروپین، این است که شما دیگر به مراقبت دائم کودک خود برای حفظ کاور چشمش نیازی ندارید.

مطالعه گسترده ای که بر روی 419 کودک زیر 7 سال که قبل از درمان مشکل آمبلیوپی بین مقیاس 40/20 تا 100/20  قرار داشتند، صورت گرفته است نشان می دهد که آتروپین درمانی، نتایجی مشابه با بستن چشم ایجاد می کند. هر چند که اصلاح دقت بینایی در چشم تنبل در زمان استفاده از کاور چشم کمی بیشتر است. در نتیجه، بعضی از چشم پزشکان سنتی، در مقایسه با روش کاور چشم، آتروپین را به عنوان اولین گزینه درمانی انتخاب می کنند.

اما آتروپین عوارض جانبی قابل توجهی نیز دارد که باید مورد توجه قرار گیرد: حساسیت به نور به جهت باز شدن مردمک چشم، گُر گرفتگی و فلج احتمالی عضله مژکی از آن جمله است.

کمک به کودکان بزرگتر و بزرگسالان مبتلا به تنبلی چشم

متخصصان سالها تصور می کردند که اگر درمان تنبلی چشم در کودکی آغاز نشود، دقت بینایی دیگر بهبود نخواهد یافت. بنابراین سن درمان را حدود 8 سالگی در نظر می گرفتند.

اما در حال حاضر کودکان در سنین بالاتر و یا حتی بزرگسالان هم با استفاده از برنامه های کامپیوتری و تحریک تغییرات عصبی که منجر به اصلاح دقت بینایی و حساسیت کنتراست می شود، امکان درمان آمبلیوپی را خواهند داشت.

یکی از این برنامه ها رویتال ویژن (RevitalVision) است که باعث اصلاح دید در کودکان بزرگتر با تنبلی چشم و حتی بزرگسالان دچار آمبلیوپی طولانی مدت می شود. این درمان شامل 40 جلسه تمرینات 40 دقیقه ای می باشد که به مدت چند هفته ادامه می یابد.

 در یک مطالعه بالینی که بر روی 44 کودک و بزرگسال دچار تنبلی چشم در رده سنی 9 تا 54 سال صورت گرفت، نشان داد که 70.5 درصد از افراد بهبود دقت بینایی داشتند که از این تعداد بیشتر از 2 درصد از افراد، بعد از یک دوره کامل تمرینات رِویتال ویژن، به سطح استاندارد جدول بینایی دست یافتند.

اخیرا، رویتال ویژن به عنوان تنها برنامه درمانی کامپیوتری مورد تایید FDA (سازمان جهانی غذا و دارو) برای درمان افراد بالاتر از 9 سال قرار گرفته است که در آن بهترین اصلاحِ دید 100/20 بدون عارضه استرابیسم می باشد.

برای درمان تنبلی چشم برنامه های کامپیوتری دیگری هم وجود دارند که توسط متخصصین چشم پزشکی اطفال مورد استفاده قرار می گیرند.

اهمیت تشخیص و درمان زودهنگام

علی رغم این که درمان های جدید موجود، قادر به اصلاح دیدِ کودکان و بزرگسالان هستند، اغلب متخصصین معتقدند که بهتر است تشخیص و درمان این عارضه به موقع و در سنین پایین صورت بگیرد.

به پیشنهاد انجمن بینایی سنجی آمریکا، همه کودکان باید اولین معاینه چشم را در سن 6 ماهگی، معاینه دوم را در 3 سالگی و معاینه سوم را قبل از ورود به مدرسه انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که قدرت بینایی هر دو چشم آنها به طور طبیعی رشد می کند و خطر تنبلی چشم وجود ندارد.

آمبلیوپی خود به خود از بین نمی رود و چشم تنبل درمان نشده می تواند به مشکلات بینایی دائمی مبتلا شود. اگر چشم قوی تر کودک در آینده دچار نابیماری و یا ضایعه بینایی شود، کودک به بینایی ضعیفِ چشم آمبلیوپیک وابسته خواهد شد. بنابراین درمان زودهنگام تنبلی چشم،بهترین کار است.

گاهی عیوب انکساری درمان نشده و آمبلیوپی در کودکان جوان می تواند منجر به رفتارهایی شود که شبیه به اختلالات تکاملی و غیره به نظر بیاید، در حالی که مشکل فقط اختلال بینایی می باشد. در ماه مارس سال 2012، امیلی راجر اهل واشنگتن، در سن سه سالگی به عنوان جوان ترین عضو انجمن آی کیو مِنسا (Mensa)، پذیرفته شد و این در حالی بود که او در 9 ماهگی برای پیدا کردن اشیا سینه خیز نمی رفت و پزشکان نسبت به بیماری اوتیسم در او مشکوک شده بود.

خوشبختانه، مادر امیلی برای معاینه چشم او اقدام کرد و تشخیص دوربینی و آمبلیوپی  برای او داده شد. با عینک و پوشاندن چشم، او بلافاصله شروع به روابط نرمال با محیط اطرافش کرد و به سرعت پیشرفت کرد.

اما، بدون معاینه و درمان چشم، زندگی امیلی ممکن بود مسیر کاملا متفاوتی را طی کند.

نگران نباشید: موهای چتری باعث تنبلی چشم نمی شود!

ممکن است اخیرا در مورد ارتباط موهای چتری و مشکلات بینایی یا تنبلی چشم چیزهایی خوانده یا شنیده باشید. موهایی که روی یک یا هر دو چشم را می پوشانند. اما باید گفت که این باور عامیانه، افسانه ای بیش نیست.

البته این اتفاق گاهی و تنها در موارد زیر ممکن است رخ دهد:

·       در سنین بسیار پایین که بینایی فرد در حال شکل گیری و رشد است.

·       در صورتی که یک و یا هر دو چشم کودک به گونه ای توسط موها پوشانده شده باشد که کودک به هیچ عنوان نتواند جایی را ببیند.

·       اگر این پوشش چشم دائمی و شبانه روزی باشد.

بنابراین اگر موهای چتری کودکتان رشد زیادی دارد، جای نگرانی نیست.

کودکان دچار آمبلیوپی، آهسته تر از کودکان با بینایی نرمال می خوانند.

طبق تحقیقاتی که صورت گرفته است، کودکان دچار تنبلی چشم، نسبت به کودکانی که دید نرمال دارند، هنگام کتاب خواندن حرکات اصلاحی چشم بیشتری انجام می دهند و آهسته تر از سایرین کتاب می خوانند.

یک مطالعه تحقیقاتی انجام شده توسط انجمن شبکیه جنوب غرب (دالاس) آمریکا، مهارت خواندن در کودکان آمبلیوپتیک ناشی از استرابیسم و یا آنیزومتروپیا را در سنین مدرسه با کودکان نرمال بدون آمبلیوپی و یا با استرابیسم درمان شده مقایسه کرده است.

دراین مطالعه، همه کودکان با دستگاه ریدالیزر (Readalyzer)، که حرکات چشمی سریع (پرش چشم) آنها را هنگام خواندن یک پاراگراف ثبت میکند، مورد سنجش و بررسی قرار گرفتند.

سرعت خواندن، بر مبنای تعداد پرش های اصلاحی برگشت کننده در هر 100 کلمه سنجیده شده و مدت زمانی که صرف  اصلاح کلمات می شوند نیز ثبت شده است. سپس یک تست درک مطلب صورت گرفته و در آنالیز نهایی، تنها داده های کودکانی که حداقل 80 درصد پاسخ صحیح داده اند، لحاظ شده است.

نتایج این تست، حاکی از آن بود که کودکان دچار تنبلی چشم، آهسته تر میخوانند و پرش های چشم اصلاحی بیشتری نسبت به کودکان نرمال و یا با انحراف چشم درمان شده دارند. مدت زمان اصلاح کلمات، تفاوت چندانی بین این دو گروه نشان نداد.

محققان نتیجه گرفتند که کودکان دارای آمبلیوپی در سنین مدرسه، دچارکند خوانی هستند و درمان این عارضه می تواند سرعت خواندن را در این کودکان بهبود بخشد.

مرجع

https://www.allaboutvision.com/conditions/amblyopia.htm