فیبرم های رحم: علائم و درمان

فیبروم رحمی چیست؟

 فیبروم های رحمی، تومورهای غیر سرطانی هستند که در امتداد یا بر روی دیواره رحم رشد می کنند. فیبروم ها در اصل از سلول های عضلانی نرم به همراه مقدار کمی از بافت های دیگر تشکیل شده اند. اندازه و سایز فیبروم ها با یکدیگر متفاوت است. برخی از آن ها بسیار کوچک و میکروسکوپی هستند و قطر برخی نیز ممکن است به ۱۲ سانتی متر یا بیشتر برسد. این توده ها می توانند به اندازه یک تیله کوچک یا یک توپ بیسبال باشند.

گاهی اوقات فیبروم ها ممکن است به عنوان یک تومور تکی یافت شوند و گاهی نیز به صورت خوشه ای و در کنار هم رشد می کنند. بیشتر آن ها بعد از تشکیل رشد پیدا می کنند و برخی نیز کوچکتر شده یا در طول زمان به همان اندازه باقی می مانند.

اگر می خواهید اطلاعات بیشتری در مورد این تومورهای غیر سرطانی داشته باشید، بهتر است در این مقاله با ما همراه شوید تا علائم، درمان و سایر اطلاعات مفید در زمینه فیبروم را با هم مرور کنیم.

 فیبروم های رحمی و سرطان

 تومورهای فیبروئیدی یا همان فیبروم ها، در اصل بی خطر و خوش خیم هستند. یک تومور نرم ماهیچه ای اگر سرطانی باشد، به آن لیومیوسارکوما   (leiomyosarcoma)  می گویند. در هر هزار تومور نرم ماهیچه ای رحمی، یک تومور ممکن است سرطانی باشد. متخصصان بر این باورند که این نوع سرطان، ناشی از فیبروم های خوش خیم نیست. احتمال رشد سرطانی تومورها با فیبروم های رحمی افزایش پیدا نمی کند و داشتن این تومورها نیز باعث افزایش ابتلا به سایر سرطان های رحم نمی شود.

علائم فیبروم های رحمی

 بیشتر زنانی که دچار فیبروم هستند، هیچ گونه علائمی ندارند. اما حداقل ۲۵ درصد از این بیماران، علائم خاصی را تجربه می کنند. این علائم می تواند شامل فشار مثانه یا مقعد و یا نفخ شکم باشد. فیبروم های بزرگ می توانند قسمت پایینی شکم را بزرگ تر کنند، به طوری که این حالت در ظاهر ممکن است با حاملگی اشتباه گرفته شود.

فیبروم های رحمی ممکن است به طرق مختلف بر روی چرخه قاعدگی نیز اثر بگذارند. برخی افراد، گرفتگی و دردهای خفیف تا شدید را تجربه می کنند. برخی نیز در دوران قاعدگی خونریزی های سنگین تری دارند و این خونریزی معمولا با لخته های خونی همراه است. برخی قاعدگی ها ممکن است به طور مکرر رخ دهد و طول مدت آن نیز طولانی تر باشد. همچنین در بین دوره های قاعدگی، گاه ممکن است خونریزی یا لکه بینی وجود داشته باشد.

نشانه های احتمالی دیگر فیبروم رحمی شامل مقاربت دردناک و درد در قسمت پایین کمر و لگن است. از آنجا که فیبروم ها می توانند به مثانه فشار وارد کنند، ممکن است تکرر ادرار نیز احساس شود.

اندومتریوز یا فیبروم؟

هم فیبروم ها و هم بیماری اندومتریوز، هر دو می توانند باعث ایجاد دردهای لگنی شوند. بنابراین گاهی اوقات این دو را با یکدیگر اشتباه می گیرند. در هر دو این شرایط نیز قاعدگی های دردناک و گاهی درد بین دوره های قاعدگی وجود دارد.

اندومتریوز چیست؟

اندومتریوز (Endometriosis)، زمانی اتفاق می افتد که بافت پوشش داخلی رحم در قسمت دیگری از بدن رشد می کند. معمولا این بافت ها در حفره لگنی مثل تخمدان، لوله فالوپ، در روده یا مثانه و سایر نواحی نزدیک رشد می کنند.

شیوع اندومتریوز کمتر از فیبروم های رحمی است. مطالعات نشان می دهد که تنها ۲ درصد از زنان بین ۱۵ تا ۵۰ سال، اندومتریوز را تجربه می کنند. (البته لازم به ذکر است که اکنون این آمار نسبت به گذشته بسیار افزایش یافته است.)

 چه چیز باعث ایجاد فیبروم های رحمی می شود؟

 علت ایجاد فیبروم هنوز مشخص نیست. مطالعات نشان می دهد که احتمال ابتلا به فیبروم در دخترانی که زودتر پریود می شوند، بیشتر است. همچنین به نظر می رسد زنانی که هورمون های زنانه مصرف می کنند نیز بیشتر در معرض فیبروم قرار دارند، البته به جز قرص های ضد بارداری.

با اینکه هنوز علت دقیق ایجاد فیبروم را نمی دانیم، اما نظریه هایی در این زمینه وجود دارد. برخی از محققان بر این باورند که هورمون های رشد، تغییرات ژنتیکی، استروژن، پروژسترون یا سلول هایی که طی رشد جنین به درستی در جای خود قرار نگرفته اند، می توانند باعث بروز چنین شرایطی شود.
با این حال هیچ یک از این نظریه ها علت دقیق ایجاد فیبروم را مشخص نمی کند. تحقیق و بررسی در این زمینه همچنان ادامه دارد.

انواع فیبروم

 رحم فیبروم های رحمی بر اساس این که در کدام قسمت رحم ایجاد شده باشند، طبقه بندی می شوند.

فیبروم ساب سروزال (Subserosal Fibroids)

فیبروم های ساب سروزال در خارج از رحم رشد می کند و در درون حفره شکم یا حفره لگن یافت می شوند. سروزا لایه خارجی و نازک رحم است. این لایه به کمک رباط ها، از رحم در داخل حفره لگنی محافظت می کند. فیبروم های ساب سروزال ممکن است چسبیده و یا پایه دار باشند. این فیبروم ها اگر دارای علامتی باشند، این علائم عمدتا شامل نفخ یا فشار مثانه یا روده است که می تواند منجر به تکرر ادرار شود یا یبوست شود. با این وجود در اکثر موارد، فیبروم های ساب سروزال هیچ علامتی ندارند.

فیبروم اینترامورال (Intramural Fibroids)

فیبروم های اینترامورال شایع ترین نوع فیبروم ها هستند که در دیواره رحم (میومتریوم) رشد می کنند. میومتریوم لایه میانی رحم و ضخیم ترین قسمت آن است. این لایه که از عضلات نرم و صاف تشکیل یافته است، با انقباض و فشار به دیواره رحم، باعث ریزش آن و پیدایش خونریزی های قاعدگی می شود. این نوع فیبروم ها می تواند موجب تغییر شکل رحم شود. زنانی که دچار فیبروم اینترامورال هستند، ممکن است دچار خونریزی های شدید قاعدگی شوند که البته در همه افراد مبتلا، چنین نیست. با رشد فیبروم به سمت حفره رحم، خونریزی قاعدگی نیز بیشتر می شود. فیبروم های اینترامورال ممکن است احتمال ناباروری و سقط جنین را نیز افزایش دهند.

فیبروم های ساب موکوزال (Submucosal Fibroids)

 فیبروم های زیر مخاطی یا ساب موکوزال، حدود ۵ درصد از تمامی فیبروم های رحمی را تشکیل می دهند. این نوع فیبروم ها داخل اندومتر تشکیل می شوند (لایه داخلی و نازکی که قسمت داخلی رحم را تشکیل می دهد). آن ها نیز مانند فیبروم های ساب سروزال ممکن است پایه دار یا چسبیده باشند. فیبروم های پایه دار (با ساقه های کوچک) معمولا به سمت داخل رحم پیشروی می کنند.
البته این تعاریف و طبقه بندی را پزشکان مورد استفاده قرار می دهند و انواع فیبروم ها در واقع به این اندازه محدود نیست. بیشتر فیبروم ها ترکیبی هستند. شاید در مورد فیبروم های پارازیتیک (parasitic) نیز شنیده باشید که خون را از قسمت های دیگری غیر از رحم دریافت می کنند.

فیبروم های کوچکی که کمتر از ۴ میلیمتر قطر دارند را فیبروم های جوانه ای (seedling)  نیز می نامند.

شیوع فیبروم های رحمی

 لیومیوم یا فیبروم های رحم، بسیار شایع هستند. محققین چنین ارزیابی می کنند که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از زنان تا سن ۵۰ سالگی، این فیبروم ها را تجربه می کنند. اگرچه علت ایجاد این شرایط هنوز معلوم نیست، اما فاکتورهای مختلفی می تواند در بروز آن دخیل باشد.

یکی از عوامل خطر ایجاد فیبروم، سن است. زمانی که زنان به سن ۳۰ تا ۵۰ سالگی می رسند، شانس ابتلا به این فیبروم ها بیشتر است. بعد از یائسگی، فیبروم ها معمولا کوچک تر می شوند.

یکی دیگر از عوامل خطر، سابقه خانوادگی است. ابتلای یکی از اعضای خانواده به این عارضه، احتمال ابتلا در فرد را بالا می برد. اگر مادر شما دچار فیبروم بوده باشد، شانس شما نیز برای ابتلا به آن تا ۳ برابر افزایش می یابد.
در این مورد نژاد افراد نیز بی تاثیر نیست. فیبروم در زنان سیاه پوست نسبت به سفید پوستان در سنین بالا بیشتر است. اما به نظر می رسد که در زنان زیر ۳۵ سال، این شرایط یکسان است و نژاد در آن دخیل نیست. زنان آسیایی نیز کمتر دچار علائم مرتبط با فیبروم خواهند بود.

رژیم غذایی هم مسلماً در این زمینه نقش موثری ایفا می کند. به نظر می رسد برخی از مواد غذایی باعث تحریک فیبروم ها و رشد آنها می شوند در حالی که برخی دیگر اثر عکس دارند. مثلا مصرف زیاد گوشت قرمز (از جمله گوشت گوساله و خوک) می تواند احتمال ایجاد فیبروم را افزایش دهد. از طرف دیگر مصرف سبزیجات در کاهش رشد فیبروم یا ایجاد آن موثر است. همچنین تحقیقات نشان داده است که مصرف لبنیات مثل شیر، ماست و پنیر حداقل یکبار در روز و مصرف ریز مغذی های آهن، ویتامین A و ویتامین D هم می تواند خطر بروز فیبروم را کاهش دهد.

 عوارض فیبروم: کم خونی

 از آنجا که رشد فیبروم ها می تواند به خونریزی شدید منجر شود، بیماران ممکن است دچار کم خونی شوند. این کم خونی ها اغلب خفیف است و با مصرف قرص آهن و تغییر در رژیم غذایی قابل جبران است. اگر کم خونی درمان نشود، منجر به خستگی و کسالت مداوم و در موارد شدیدتر باعث ناراحتی های قلبی می شود.

 عوارض فیبروم در بارداری

 بیشتر زنان دارای فیبروم، معمولا بارداری های نرمال و عادی دارند. با این وجود، فیبروم می تواند با مشکلات ناباروری، سقط جنین و عوارض بارداری و زایمان مثل زایمان زودرس در ارتباط باشد. همچنین این شرایط ممکن است احتمال قرارگیری جنین در وضعیت غیر عادی را نیز افزایش دهد یا ممکن است درد لگن و خون ریزی شدید پس از زایمان را به همراه داشته باشد که در چنین شرایطی نیاز به جراحی وجود دارد.

در موارد وجود فیبروم، معمولا شانس زایمان سزارین ۶ برابر بیشتر است.

سلامت رحم: چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

 برخی از عوارض مرتبط با فیبروم، نیاز به مراقبت پزشکی دارند. اگر دوره های قاعدگی دردناک همراه با خونریزی های زیاد را تجربه می کنید، اگر کنترل ادرار برایتان دشوار است یا دچار تکرر ادرار هستید، اگر قاعدگی هایتان بیش از حد معمول طولانی می شود (برای بیش از سه دوره)، و همچنین اگر درد و سنگینی مداوم در لگن یا قسمت پایین شکم دارید، بهتر است حتما به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.

چطور بفهمیم که دچار فیبروم رحمی هستیم؟

 از آنجا که ممکن است این بیماری نشانه خاصی نداشته باشد، تشخیص آن برای بیمار کمی دشوار خواهد بود. از این رو، باید از پزشک متخصص کمک بگیرید.
اگر فیبروم به اندازه کافی بزرگ باشد، پزشک می تواند آن را با معاینه لگنی شناسایی کند. فیبروم های کوچک تر را نیز می توان به کمک سونوگرافی تشخیص داد. سونوگرافی رایج ترین روش برای تشخیص فیبروم است اما سی تی اسکن و ام آر آی نیز گاه برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرند. روش دیگر تشخیصی، سونوگرافی تزریق سالین است که در آن برای وضوح بیشتر تصاویر، آب شوری داخل رحم تزریق می شود. از آنجا که این روش قادر است فیبروم را از سایر موارد و ضایعات رحمی متمایز کند، می تواند موثر ترین و مفیدترین روش تشخیص محسوب شود.

اگر تمایل دارید که باردار شوید، پزشک می تواند برایتان آزمایشی به نام هیستروسالپنگوگرافی تجویز می کند. این آزمایش لوله فالوپ و رحم را مورد بررسی قرار می دهد و در برخی مواقع ناهنجاری ها را نیز تشخیص می دهد.

درمان فیبروم: داروهای مسکن

 از آنجا که یکی از علائم رایج فیبروم، دوره های قاعدگی دردناک است، می توانید از مسکن های بدون نسخه مثل استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن استفاده کنید که درد و گرفتگی های دوره قاعدگی را کاهش می دهند.

 درمان فیبروم: قرص های ضد بارداری

 قرص های ضد بارداری خوراکی، سطح استروژن و پروژسترون را کنترل می کنند. این مسئله منجر به سبک تر شدن خون ریزی پریود و تسکین دردهای ناشی از فیبروم مثل خونریزی شدید و گرفتگی می شود. سایر روش های ضد بارداری هورمونی که علائم فیبروم را تخفیف می دهند شامل تزریق پروژسترون است.

 سایر درمان های هورمونی فیبروم

 داروهایی به نام آگونیست آزاد کننده هورمون گنادوتروپین (GnRHa) درمان دیگری است که برای کنترل رشد فیبروم های رحمی استفاده می شود. این هرمون به صورت تزریقی، ایمپلنت یا اسپری بینی به کار می رود که سطح استروژن را در بدن کاهش داده و مانع رشد فیبروم ها می شود. به همین دلیل گاهی قبل از جراحی خارج کردن فیبروم، از GnRHa برای کوچکتر کردن فیبروم ها استفاده می شود.

این داروها تولید استروژن را مسدود می کنند، بنا بر این ممکن است موجب کاهش ذخایر استخوانی، گرگرفتگی و خشکی واژن شوند. ممکن است پس از اتمام درمان، فیبروم ها به اندازه قبلی خود بازگردند.

داروهای GnRHa بسیار گران قیمت هستند.

درمان: آمبولیزاسیون

(Embolization)  امبولیزاسیون فرایندی غیر جراحی است که در آن خون رسانی به فیبروم قطع شده و همین امر موجب کوچکتر شدن آن می شود. برای انجام این فرآیند، پزشک برش کوچکی در کشاله ران ایجاد می کند تا بتواند یک کاتتر را در سرخرگ رحم قرار دهد. این لوله انعطاف پذیر است و به آن اجازه می دهد در داخل رگ قرار گیرد و به نزدیکی فیبروم برسد. ذرات ریز پلاستیک یا ژلاتین داخل سرخرگ آزاد می شوند و فیبروم ها را تغذیه می کنند و پس از گذشت زمان منجر به جمع شدن فیبروم ها می شوند.

این فرایند معمولا آسیبی به خود رحم وارد نمی کند. امبولیزاسیون ممکن است فیبروم ها را به نصف اندازه اولیه شان کاهش دهد. چنین درمانی برای همه افراد مناسب نیست بلکه بیشتر برای افرادی موثر است که خونریزی های شدید دارند و فیبروم باعث درد یا فشار بر روی مثانه یا مقعد شده است. اثرات طولانی مدت این روش بر روی بارداری هنوز کاملا مشخص نیست، اما برخی از گزارش ها نشان دهنده افزایش خطر سقط جنین است. به همین دلیل، آمبولیزاسیون نباید برای زنانی که بعد از درمان قصد باردار شدن دارند، به کار گرفته شود.

این روش معمولا بی خطر است اما در برخی موارد می تواند منجر به عوارضی شود. اگر مایع مسدود کننده به شریان تخمدان برسد، می تواند مشکلاتی را در عملکرد آن ایجاد نماید. برخی تحقیقات نشان می دهد که با وجود موفقیت آمیز بودن این درمان، ممکن است در بیش از یک سوم از بیماران، فیبروم ها دوباره عود کنند.

 درمان جراحی

 درمان جراحی فیبروم به صورت سه گزینه انجام می شود: تخریب اندومتر، میومکتومی و هیسترکتومی

تخریب اندومتر

دیواره رحم یا اندومتر، به کمک تخریب اندومتر از بین می رود. این روش برای برداشتن فیبروم های کوچک داخل رحم مورد استفاده قرار می گیرد. چنین فرایندی را می توان از طریق منجمد کردن، لیزر، جریان الکتریکی، استفاده از ابزار خاص یا آب جوش انجام داد. اغلب از یک بالون گرم برای این منظور استفاده می شود. در سایر مواقع نیز از وسیله ای استفاده می شود که ریز موج های الکتریکی را برای تخریب اندومتر به کار می گیرد.

تخریب اندومتر، احتمال بارداری را کمتر می کند اما باردار شدن در این حالت نیز غیر ممکن نیست. اگر در این شرایط باردار شوید، احتمال سقط جنین و سایر عوارض افزایش پیدا می کند.

اغلب زنان بعد از این عمل سرپایی به سرعت بهبود می یابند و حدود نیمی از آنان دیگر پریود های سنگین و طولانی نخواهند داشت. حدود ۳۰ درصد ممکن است خونریزی بسیار سبک تری را تجربه کنند. اگرچه بسیار نادر، اما این روش می تواند با عوارضی نیز همراه باشد.

میومکتومی (Myomectomy)

این روش گزینه خوبی برای زنانی است که می خواهند باردار شوند. در این روش فیبروم را برمی دارند، اما بافت های سالم رحم دست نخورده باقی می مانند.
این نوع جراحی را می توان به روش های مختلف انجام داد. بسته به وسعت جراحی و محل قرار گیری فیبروم این فرایند ممکن است جزو جراحی های بزرگ طبقه بندی شود. به همین دلیل، عوارض آن بسته به جزییات عمل، متغیر است.
یکی از معایب میومکتومی این است که با وجود تخریب فیبروم های فعلی، ممکن است فیبروم های جدیدی بعدا رشد کنند.

هیسترکتومی (Hysterectomy)

تنها درمان قطعی و دائمی برای درمان فیبروم های رحم، هیسترکتومی است. سالانه حدود دویست هزار عمل هیسترکتومی در ایالت متحده آمریکا انجام می شود. در این نوع جراحی، کل رحم یا یا قسمتی از آن را برمی دارند و در برخی موارد تخمدان و لوله فالوپ نیز برداشته می شود.

بعد از عمل هیسترکتومی، بیمار دیگر نمی تواند باردار شود. با این که این نوع جراحی به صورت باز انجام می شود و جزو عمل های بزرگ است، با این وجود خطرات و عوارض آن کمتر است. البته عوارض جدی مثل لخته شدن خون، آسیب به مجاری ادرار یا روده، عفونت شدید و به ندرت مرگ نیز ممکن است رخ دهد.
ریکاوری و بهبودی بعد از عمل هیسترکتومی حدود چند هفته است.

 درمان به کمک فناوری ام آر آی

یکی از درمان های موثر برای فیبروم استفاده از ام آر آی یا تصویر برداری رزونانس مغناطیسی است. از ام آر آی برای جستجوی فیبروم استفاده می شود. سپس پزشک با تاباندن و هدایت امواج اولتراسوند یا فراصوتی با شدت بالا به سمت فیبروم ها، آنها را کوچکتر می کند. اولتراسوند یکی از روش های تخریب فیبروم بدون خطر تخریب رحم است، هرچند که این روش می تواند بر روی عملکرد تخمدان ها تاثیر گذار باشد. این فرایند درمانی معمولا سه ساعت طول می کشد و بیشتر برای افرادی مناسب است که تعداد فیبروم هایشان کم اما بزرگ است. البته این روش در صورتی مورد تایید است که افراد تحت درمان در آینده قصد باردار شدن نداشته باشند، اما در مواردی نیز دیده شده که فردی پس از درمان ام آر آی، باردار شده است.

حدود ۲۵ درصد از بیماران، یک سال پس از درمان نیاز به تکرار مجدد این روش درمانی دارند. اکثر زنان پس از استفاده از این روش به سرعت بهبود می یابند و ظرف ۲۴ ساعت می توانند به فعالیت های روزمره خود بازگردند. این روش درمانی تقریبا جدید است و برخی از بیمارستان ها آن را انجام نمی دهند و همه بیمه های درمانی نیز آن را تحت پوشش ندارند.

 پیشگیری: ورزش سخت و منظم

 روش شناخته شده ای برای پیشگیری از فیبروم وجود ندارد، اما برخی مطالعات ورزش را برای این منظور توصیه می کنند. یکی از تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته است، نشان می دهد که ورزش سبک یا متوسط اثری در پیشگیری از فیبروم ندارد، اما تمرینات ورزشی منظم و شدیدتر به مدت بیش از سه ساعت در هفته، معمولا می تواند احتمال ابتلا به فیبروم را ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش دهد. با این که چنین مطالعاتی اثر ورزش را در پیشگیری از این شرایط کاملا تایید نمی کند، اما نتایج آن جالب توجه و قابل بررسی است. در این زمینه نیاز به مطالعات بیشتر است.

ورزش می تواند جریان هورمون های جنسی و سطح انسولین خون را در بدن کاهش دهد و همین امر می تواند اثر ورزش منظم و سخت را در کاهش خطر فیبروم به خوبی توجیه کند.

همچنین ورزش از اضافه وزن و چاقی نیز که عاملی برای ابتلا به فیبروم است، پیشگیری می کند.

پیشگیری از کم خونی

 زنان مبتلا به فیبروم که آهن کافی را از رژیم غذایی دریافت نمی کنند، ممکن است دچار کم خونی شوند. کم خونی حالتی است که بدن گلبول های قرمز کمتری تولید می کند.

برای حفظ سطح آهن خون کافی و درمان عارضه کم خونی، پزشکان رژیم غذایی سرشار از آهن مثل گوشت، ماهی، مرغ، سبزیجاتی با برگ سبز، میوه های خشک، حبوبات و مغزجات را توصیه می کنند. ممکن است پزشک مکمل آهن را نیز در موارد کم خونی شدیدتر تجویز کند.

مرجع

https://www.medicinenet.com/uterine_fibroids_pictures_slideshow/article.htm