راهنمای جامع کم خونی

کم خونی چیست؟

مشکل کم خونی زمانی بروز می کند که گلبول های قرمز سالم برای حمل اکسیژن به بدن، به میزان کافی در خون شما وجود ندارد. گلبول های قرمز ممکن است فاقد هموگلوبین کافی باشند هموگلوبین پروتئینی است که باعث ایجاد رنگ قرمز گلبول های قرمز خون می شود.

حدود ۷ درصد از جمعیت آمریکا مبتلا به کم خونی هستند و این عارضه معمولا در زنان و دختران و همچنین در سالمندان رایج تر است.

نشانه های کم خونی

اگر با وجود خواب کافی اغلب احساس خسته دارید و یا برای فعالیت های روزمره خود انرژی کافی ندارید، ممکن است به کم خونی مبتلا شده باشید این امر می تواند علت زمینه ای مشکلات خلق و خو و حافظه نیز باشد نشانه های کم خونی از علائم خفیف تا خطرناک و تهدید کننده متغیر است این علائم اغلب شامل موارد زیر است:

• خستگی و ضعف

• سرگیجه

• پوست رنگ پریده

• سردرد

• بی حسی یا سرد بودن دست ها یا پاها

• دمای پایین بدن

علائم مربوط به قلب

افراد مبتلا به کم خونی اکسیژن کمتری در خون خود دارند این موضوع به این معنی است که قلب باید برای پمپ کردن اکسیژن کافی به اندام های بدن، سخت کار کند علائم کم خونی مرتبط با قلب شامل آریتمی ضربان نامنظم قلب، تنگی نفس و درد قفسه سینه است

کم خونی در کودکان

بسیاری از کودکان در سنین پیش ار دبستان مبتلا به کم خونی هستند، چرا که این کودکان در رژیم غذایی روزانه خود آهن کافی دریافت نمی کنند افرادی که از کم خونی ناشی از فقر آهن رنج می برند، ممکن است میل به خوردن موادی مثل خاک، یخ یا نشاسته داشته باشند پزشکان متخصص اطفال تمامی کودکان را در ۱۲ ماهگی برای کم خونی مورد آزمایش قرار می دهند کم خونی های شدید، در صورتی که بدون درمان باقی بمانند می توانند بر روی رشد مغز تاثیر بگذارند

عوامل خطر کم خونی

زنان و افراد مبتلا به بیماری های مزمن، بیشتر در خطر ابتلا به کم خونی قرار دارند زنانی که در دوره های عادت ماهیانه خود خونریزی های سنگین دارند و خون زیادی از دست می دهند، ممکن است به کم خونی مبتلا شوند همچنین دوران بارداری نیز می تواند تغییراتی را در حجم خونی زنان ایجاد کند که در نهایت به کم خونی منجر می شود بیماری های مزمن همچون مشکلات کلیوی نیز می تواند بر روی توانایی بدن در ساخت گلبول قرمز اثر گذار باشد همچنین رژیم های غذایی فاقد آهن، فولات و ویتامین B12 ، می تواند خطر ابتلا به کم خونی را افزایش دهد برخی از انواع کم خونی نیز ارثی هستند

نوجوانان و کم خونی

اگر فرزند نوجوان شما اغلب خسته است، ممکن است به کم خونی مبتلا شده باشد نوجوانان بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن هستند، چرا که در این سن رشد ناگهانی دارند دختران نوجوانان به دلیل شروع دوره های قاعدگی خود، بیشتر مستعد کم خونی خواهند بود

علت: مصرف آهن کم

رژیم غذایی که در آن آهن کافی وجود نداشته باشد می تواند به کم خونی منجر شود آهنی که در گیاهان و مکمل ها وجود دارد به خوبی ِ آهنی که در گوشت قرمز وجود دارد جذب بدن نمی شود مشکلات گوارشی همچون بیماری کرون، بیماری سلیاک و حتی جراحی بای پس معده می تواند با جذب آهن تداخل داشته باشد برخی از غذاها و داروها هنگامی که با غذاهای غنی از آهن مصرف می شوند، می توانند مانع جذب آن شوند یا جذب آن را کمتر سازند این مواد غذایی عبارتند از :

• لبنیات

• سایر غذاهای غنی از کلسیم

• مکمل های کلسیم

• آنتی اسیدها

• قهوه

• چای

علت: کمبود ویتامین

بدن ما برای ایجاد گلبول های قرمز، به ویتامین B12 و فولات نیاز دارد رژیم غذایی که این ویتامین ها را نداشته باشد یا دارای ویتامین های اندک باشد، اغلب موجب کم خونی می شود اختلالات خود ایمنی یا مشکلات گوارشی نیز می تواند مانع از جذب ویتامین B12 کافی توسط بدن شود غذاهایی که پایه حیوانی دارند و همچنین غلات غنی شده، منابع خوبی برای ویتامین B12 محسوب می شوند فولات نیز در سبزیجات سبز، میوه ها، نخود و حبوبات خشک شده وجود دارد و به نان ها، پاستاها و غلات صبحانه به عنوان اسید فولیک اضافه می شود

علت: بیماری

بیماری های مزمن یا عفونی می توانند مانع از تولید مقدار کافی گلبول قرمز شوند این امر می تواند باعث اُفت خفیف هموگلوبین شود اگر مقدار قابل ملاحظه ای گلبول قرمز از دست داده اید ممکن است به کم خونی ناشی از فقر آهن مبتلا شوید برخی از داروها و روش های درمانی نیز ممکن است خطر ابتلا به کم خونی را افزایش دهند می توانید با پزشک خود در زمینه نیاز و ضرورت مصرف مکمل های آهن مشورت کنید

علت: کم خونی آپلاستیک

کم خونی آپلاستیک نوعی اختلال نادر است که در آن مغز استخوان گلبول قرمز کافی برای بدن تولید نمی کند این بیماری از هر یک میلیون نفر تنها سه نفر را تحت تاثیر قرار می دهد چنین اختلالی می تواند به دلیل قرار گرفتن در معرض دوز بالای اشعه، مواد شیمیایی خاص و ویروس ها و یا در اثر نوعی از بیماری های خود ایمنی ایجاد شده باشد که در آن، بدن به مغز استخوان حمله می کند در برخی موارد این بیماری ارثی می باشد در موارد حاد و شدید، افراد به تزریق خون یا حتی پیوند مغز استخوان نیاز خواهند داشت

علت: از دست دادن خون

از دست دادن مقدار زیاد گلبول های قرمز دلیل رایج ابتلای افراد به کم خونی است دوره های قاعدگی سنگین، زخم ها، آسیب یا جراحی می تواند باعث از دست رفتن خون شود و در نهایت به کم خونی ناشی از فقر آهن منجر گردد زنانی که دوره های قاعدگی سنگینی دارند باید هر سال برای کم خونی مورد بررسی قرار گیرند

علت: مکانیزم معیوب گلبول های قرمز

اختلالات ارثی و ژنتیکی می تواند بر روی تولید گلبول های قرمز خون اثر بگذارد بیماری تالاسمی باعث می شود بدن گلبول های قرمز و هموگلوبین کمتری تولید کند چنین شرایطی ممکن است با تزریق خون قابل درمان باشد در میان افرادی که به کم خونی همولیتیک hemolytic anemia مبتلا هستند، گلبول های قرمز تخریب شده و به سرعت از جریان خون پاکسازی می شوند

کم خونی سلول داسی شکل Sickle cell Anemia

کم خونی داسی شکل یک اختلال ارثی است که در آن بدن فرم غیر طبیعی از هموگلوبین را تولید می کند این امر باعث می شود گلبول های قرمز گرد به شکل داس در بیایند و به هم گیر کنند در نتیجه گلبول های قرمز برای عبور از رگ های خونی به مشکل بر می خورند چنین شرایطی باعث ایجاد درد و آسیب به بافت های بدن می شود این نوع گلبول های قرمز ممکن است سریع تر از گلبول های قرمز عادی و سالم از بین بروند

تشخیص: شمارش کامل گلبول های خون

آزمایش شمارش کامل خون، سطح گلبول های قرمز، گلبول های سفید، پلاکت ها و هموگلوبین را مورد بررسی قرار می دهد این آزمایش همچنین سایر فاکتورها همچون اندازه میانگین، تغییر اندازه ها، حجم و غلظت هموگلوبین گلبول های قرمز را مورد ارزیابی قرار می دهد اگر کم خونی ناشی از فقر آهن داشته باشید، گلبول های قرمز ممکن است کوچک تر از حد طبیعی باشند پزشک در مورد علائم ، داروهای مصرفی و سابقه خانوادگی بیماری سوالاتی از شما خواهد پرسید

تشخیص: سایر آزمایشات خون

اگر آزمایش شمارش کامل سلول های خون نشان دهد که شما کم خونی دارید، پزشک ممکن است آزمایش های دیگری تجویز نماید گلبول های قرمز در این شرایط ممکن است برای ظاهر غیر طبیعی شان مورد بررسی قرار گیرند الکتروفورز هموگلوبین Hemoglobin electrophoresis، نوع هموگلوبین را در خون شما تشخیص می دهد آزمایش شمارش رتیکولوسیت  reticulate aunt، نشان می دهد که مغز استخوان شما با چه سرعتی گلبول های قرمز جدید تولید می کند آزمایشات و بررسی آهن نیز ممکن است برای اندازه گیری ذخیره آهن در بدن و همچنین سطح آهن خون تجویز شود

تشخیص: آزمایش مغز استخوان

اگر بدن شما مقادیر بسیار کم یا بسیار زیادی از گلبول های قرمز تولید کند و یا ساختار و شکل این گلبول ها غیر عادی باشد، ممکن است نیاز به تست مغز استخوان داشته باشید مغز استخوان که همان بافت اسفنجی داخل استخوان است، در واقع شامل سلول های بنیادی است که به گلبول های قرمز تبدیل می شود پزشک از طریق سوزن، نمونه ای از مغز استخوان را بر می دارد این فرایند ۳۰ دقیقه طول می کشد و ممکن است کمی درد و سوزش ایجاد کند

درمان: مصرف آهن

معمولا برای کم خونی های ناشی از فقر آهن، قرص های مکمل آهن تجویز می شود سولفات آهن Ferrous iron راحت تر از یون آهن ferro iron جذب می شود این قرص های آهن را بهتر است که به همراه غذا و به خصوص آب پرتقال و یا دیگر منابع ویتامین مصرف کنید اما قرص آهن را با کلسیم، قهوه و چای ترکیب نکنید، زیرا مانع از جذب آن می شود هرگز قرص آهن را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید و اجازه ندهید کودکان به این قرص ها نزدیک شوند مصرف بیش از اندازه قرص های آهن می تواند بسیار خطرناک باشد برخی افراد مبتلا به کم خونی ممکن است به مکمل های فولیک اسید یا ویتامین B12 هم نیاز داشته باشند

آهن و بارداری

حدود نیمی از زنان باردار مبتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن می باشند این افراد باید در روز حدود ۳۰ میلی گرم آهن مصرف کنند ویتامین هایی که برای این دوران تجویز می شود نیز ممکن است حاوی آهن باشند در اولین ملاقات با پزشک در دوران بارداری و همچنین پس از زایمان، برای کم خونی مورد بررسی قرار خواهید گرفت

درمان: استفاده از داروها

داروهایی که برای کم خونی مورد استفاده قرار می گیرند اغلب ریشه بیماری را درمان می کنند از این رو در مواردی که کم خونی به دلیل بیماری های مزمن کلیوی است، نیاز به تزریق هورمون اریتروپویتین EPO وجود دارد اگر یکی از بیماری های خود ایمنی باعث حمله بدن به گلبول های قرمز شده باشد، نوعی از کورتیکواستروئیدها ortiosteroid مثل پردنیزون prednisone می تواند حمله را ضعیف تر کرده و کم خونی را بر طرف نماید در کم خونی داسی شکل، دو نوع دارو وجود دارند که برای درمان سلول های داسی شکل مورد تایید قرار گرفته اند نوعی داروی ضد سرطان با نام هیدروکسی اوره Hydroxyurea و داروی جدیدی به نام پودر خوراکی ال گلوتامین L-glutamine برای کاهش عوارض این نوع کم خونی موثر هستند و بنابراین در این موارد بیمار جهت درمان بستری خواهد شد

درمان: عمل ها

اگر دچار کم خونی شدید باشید، ممکن است به تزریق خونی نیاز داشته باشید که با گروه خونی تان سازگار باشد زمانی که بدن شما در تولید گلبول های قرمز خون با مشکل مواجه می شود، کم خونی ناشی از بیماری های جدی مثل سرطان ها یا کم خونی آپلاستیک را می توان با عمل پیوند درمان کرد در این موارد مغز استخوان فرد اهدا کننده جایگزین مغز استخوان بیمار می شود بعد از پیوند، بدن می تواند تولید گلبول های قرمز سالم را آغاز کند زمانی که گلبول های قرمز به سرعت تخریب می شوند، ممکن است نیاز به درمان پلاسمای خون یا برداشتن طحال باشد

پیشگیری از بروز کم خونی

شما می توانید برخی از انواع کم خونی را با رژیم غذایی سالم درمان کنید غذاهای حاوی آهن مثل گوشت قرمز کم چرب، جگر، ماهی، توفو، عدس و حبوبات، سبزیجاتی برگ سبز و میوه های خشک است همچنین بهتر است که مواد غذایی حاوی ویتامین B12 و اسید فولیک مثل تخم مرغ، لبنیات، اسفناج و موز را بیشترمصرف کنید بیشتر نان ها، غلات و سایر مواد غذایی نیز از سه ماده مغذی کلیدیِ آهن، ویتامین B12و اسید فولیک غنی شده اند ویتامین موجود در مرکبات، سایر میوه ها و سبزیجات می تواند به جذب آهن در بدن کمک کند

مصرف بیش از حد آهن

مقدار زیاد آهن می تواند مشکلات حادی را ایجاد کند آهن اضافی در بدن می تواند در نتیجه ی تزریق مکرر خون به وجود آمده باشد و یا یک شرایط ارثی باشد البته باید به خاطر داشته باشید که مصرف مقدار زیاد آهن نیز خطرناک خواهد بود بیشتر علائم آهن اضافی در بدن با ایجاد مشکلات کبدی، مشکلات قلبی و لوز المعده در ارتباط است سطح آهن اضافی بدن را می توان از طریق فلبوتومی حذف خون یا به کمک داروها کاهش داد

زندگی همراه با کم خونی

درمان کم خونی و داشتن رژیم غذایی مناسب می تواند انرژی بیشتری به شما بدهد و زندگی شما را بهبود بخشد بیشتر افراد می توانند کم خونی خود را از طریق رژیم غذایی سالم و مکمل های حاوی ویتامین و آهن مدیریت کنند اگر دچار بیماری های مزمن هستید، کنترل و مدیریت این بیماری ها در پیشگیری و مدیریت کم خونی موثر خواهد بود