لیکن پلان دهانی (Oral lichen planus)

شرح بیماری

لیکن پلان دهانی (LIE-kun PLAY-nus) نوعی بیماری مداوم و مزمن التهابی است که  غشاء مخاطی داخل دهان را تحت تاثیر قرار می دهد. لیکن پلان دهانی ممکن است به صورت  تکه های سفید تور مانند، بافت های متورم قرمز یا زخم های باز ظاهر شود. این زخم ها می تواند باعث سوزش،  درد و یا ناراحتی های دیگر شود.

این بیماری از فردی به فرد دیگر انتقال نمی یابد و مسری نیست.

این اختلال زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به دلیل نامعلومی به سلول های غشای مخاطی دهان حمله می کند(اختلال خود ایمنی). 

علائم این بیماری قابل کنترل است اما افراد مبتلا به لیکن پلان دهانی باید بطورمرتب تحت نظرپزشک باشند چرا که در نواحی تحت تاثیر، خطرابتلا به سرطان دهان وجود دارد.
 

علائم و نشانه ها

نشانه ها و علائم  لیکن پلان دهانی غشاء مخاطی دهان را تحت تاثیر قرار می دهند.

ظاهر علائم

 این زخم ها می توانند به صورت های زیر ظاهر شوند:

• تکه های بافت برآمده، تور مانند و سفید
• تکه های بافت نازک، قرمز و متورم 
• زخم های باز

مکان بروزعلائم

این زخمها ممکن است دراین قسمت ها ظاهر شوند:

• داخل گونه ها، شایع ترین قسمت بروزاین زخم ها است.
• لثه ها
• زبان
• بافت داخلی لب ها
• کام (سقف دهان)

درد و ناراحتی

تکه های سفید و تورمانند وقتی داخل گونه ها بروزمی کنند، معمولا باعث درد و ناراحتی نمی شوند با این حال علائمی که همراه با ورم و قرمزی یا زخم های باز هستند ممکن است مشکلات زیررا به وجود آورند:

• احساس سوزش یا درد
• ایجاد حساسیت به غذاهای گرم، اسیدی و یا تند
• خونریزی و التهاب با مسواک زدن
• ورم لثه (gingivitis)
• قسمتهای ضخیم ودردناک  بر روی زبان
• احساس ناراحتی هنگام صحبت کردن، جویدن یا بلع

انواع دیگر لیکن پلان

اگر دچار لیکن پلان دهانی هستید، ممکن است به انواع  دیگر زخم های لیکن پلان در سایر نقاط بدن نیز دچار شوید.

• پوست. ضایعات معمولا به  رنگ ارغوانی و مسطح و اغلب همراه با خارش هستند.
• اندام تناسلی. زخم ها دردستگاه تناسلی زنان اغلب باعث درد یا سوزش و ناراحتی هنگام مقاربت می شود. این ضایعات معمولا قرمز و ساییده هستند و گاهی به صورت سفید رنگ ظاهر می شوند. این زخم ها می توانند بر روی دستگاه تناسلی مردان نیز به وجود آیند.
• گوش ها. لیکن پلان گوش ممکن است موجب از دست دادن شنوایی شود.
• پوست سر. ضایعات پوستی وقتی بر روی پوست سر ظاهر می شود، که حالتی نادر است، می تواند موجب ریزش موقتی یا دائمی مو بشود.
• ناخن ها. اگر چه لیکن پلان  ناخن پا و یا ناخن دست نادر است، اما ممکن است موجب شیار دار و نازک شدن یا شکستن ناخن و یا از بین رفتن موقت یا دائمی ناخن ها  شود.
• چشم ها. به ندرت لیکن پلان ممکن است سطوح غشای مخاطی چشم را گرفته  و منجربه  خراش و کوری بشود.
• مری. لیکن پلان مری نیز نادر است، اما زمانی که بروزکند ممکن است موجب تنگی مری شده وموجب تشکیل قسمت های حلقه مانندی بشود که عمل بلع را دشوارمی کنند.   
   

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد

در صورت داشتن علائمی که در بالا ذکر شد، به پزشک یا دندان پزشک خود مراجعه کنید.

علت ها

هنوز مشخص نیست که چه عواملی موجب بروزبیماری  لیکن پلان دهانی می شود اما به نظرمی رسد لنفوسیت هایT. lymphocytes) T)، گلبول های سفید خاصی که در ایجاد  التهاب  مؤثرهستند، در لیکن پلان دهانی فعال می شوند. گرچه بروزاین بیماری می تواند وجود یک اختلال درسیستم ایمنی بدن را نشان دهد، اما تحقیقات بیشتری برای تعیین علت دقیق آن مورد نیاز است.
 در برخی افراد، لیکن پلان دهانی ممکن است توسط برخی از داروها، آسیب های دهانی، عفونت و یا عوامل ایجاد آلرژی مانند مواد دندانپزشکی ایجاد بشود. با این حال، این علل هنوز تایید نشده اند.

عوامل خطر

برخی از عوامل ممکن است خطر ابتلا به لیکن پلان دهانی را افزایش دهند. مانند اختلالاتی که سیستم ایمنی بدن را به خطر می اندازد و یا مصرف برخی داروها. اگر چه که تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

 عوارض و پیامدها

لیکن پلان دهانی  در موارد شدیدتر، ممکن است خطر بروز مشکلات  زیر را افزایش دهد:
 

• درد قابل توجه
• کاهش وزن یا سوء تغذیه
• استرس یا اضطراب
• افسردگی
• زخم براثر ساییدگی ضایعات
• قارچ دهانی ثانویه یا عفونت های قارچی
• سرطان دهان

تشخیص بیماری

پزشک معالج شما لیکن پلان دهانی را بر اساس موارد زیر تشخیص خواهد داد:

• بررسی سابقه پزشکی و دندانپزشکی شما و داروهایی که مصرف می کنید.
• بررسی علائم از جمله زخم ها و ضایعات دهانی و سایر قسمت های بدن
• معاینه دهان و سایر قسمت های بدن  

پزشک همچنین ممکن است انجام تست های آزمایشگاهی زیر را توصیه کند:

• نمونه برداری (بیوپسی). دراین روش بافت کوچکی ازیک یا چند زخم دهان برداشته می شود و زیر میکروسکوپ برای تشخیص بیماری بررسی می شود. آزمایشات میکرسکوپی تخصصی تر نیز برای تعیین پروتوئین های سیستم ایمنی که معمولا با لیکن پلان دهانی در ارتباط هستند، نیز ممکن است مورد نیاز باشد.
• کشت بافت(Cultures).  دراین روش نمونه ای ازسلولهای دهان با کمک سواپ پنبه ای برداشته می شود و ازنظرقارچ ثانویه، عفونت باکتریایی و یا ویروسی زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد.  
• آزمایشات خون.  آزمایش خون برای تشخیص بیماری هایی مثل هپاتیت  C که گاهی به صورت همزمان با بیماری لیکن پلان دهانی بروز می کند و یا لوپوس (lupus) که علائمی شبیه به لیکن پلان دارد، انجام می شود.

درمان بیماری

لیکن پلان دهانی یک بیماری مزمن است که هیچ درمانی ندارد.بنابراین درمان در این شرایط معمولا برروی کمک به بهبود و کاهش درد و ناراحتی زخم های شدید متمرکز است. پزشک برای تعیین درمان مناسب و یا (در صورت لزوم) قطع درمان بر وضعیت بیمار نظارت می کند.
 اگر درد و ناراحتی ندارید و فقط ضایعات تور مانند و سفید وجود دارند، احتمالا نیازی به درمان نخواهید داشت. درصورت وجود علایم شدیدتر، ممکن است نیاز به یک یا چند مورد از درمان های زیر باشد:

درمان علامتی (Symptomatic treatment)

درمان های علامتی مثل استفاده از بی حس کننده های موضعی، برای ایجاد تسکین موقت در نواحی دردناک به کار گرفته می شوند.

کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids)

کورتیکواستروئیدها می توانند التهاب مربوط به لیکن پلان دهانی را کاهش دهند.  

• موضعی. استفاده ازدهان شویه و استعمال پماد یا ژل به طور مستقیم برروی غشای مخاطی.  
• خوراکی. به صورت مصرف قرص برای مدت محدود.
• تزریقی. دراین روش دارو به طور مستقیم به داخل ضایعه تزریق می شود.

بسته به روش استفاده، عوارض جانبی متفاوت اند. با پزشک خود در مورد میزان فایده بخشی داروها نسبت عوارض جانبی آنها گفتگو کنید.

داروهای پاسخ ایمنی

داروهایی که باعث کنترل و یا تغییر پاسخ ایمنی بدن می شوند ممکن است به بهبود  ضایعات شدید و کاهش درد کمک کنند. این داروها در اشکال زیر وجود دارند:
 

• پماد موضعی و یا ژل. مهار کننده های کلسینورین (Calcineurin inhibitors) شبیه داروهای خوراکی ای هستند که برای جلوگیری از رد عضو پیوندی تجویز می شوند ممکن است برای درمان لیکن پلان دهانی موثر باشد اما اداره غذا و دارو درمورد مصرف این داروها و ارتباط نا مشخص آنها با سرطان هشدار داده است. مانند تاکرولیموس (Protopic) و پیمکرولیموس (Elidel).
• داروهای سیستمیک.  درموارد شدید که بیماری لیکن پلان دهانی به قسمت های دیگر مانند پوست سر، آلت تناسلی یا مری سرایت کرده باشد، داروهای سیستمیک که مهارکننده سیستم ایمنی است تجویزمی گردد.

برخورد با محرک

در صورتی که پزشک به ارتباط لیکن پلان دهانی با عواملی مانند مصرف دارو، آلرژی یا استرس مشکوک باشد، بهترمی تواند با محرک بیماری برخورد کند. برای مثال پزشک ممکن است جایگزینی یک دارو با داروی دیگر، مراجعه به  پزشک متخصص آلرژی یا متخصص پوست برای ازبین بردن آلرژی و یا یادگیری تکنیک های مدیریت استرس را توصیه کند.
 

سبک زندگی و درمان های خانگی

 علاوه بر معالجات منظم  پزشکی و دندانپزشکی، مراقبت ازخود ممکن است به بهبود علائم لیکن پلان دهانی و یا به پیشگیری ازحملات مکررعلائم شدید آن کمک کند:

• مراقبت و حفظ بهداشت دهان. دهان خود را برای کاهش علائم و جلوگیری ازعفونت همیشه تمیز نگه دارید. حداقل دو بار در روز به آرامی دندان های خود را با استفاده از خمیر دندان مسواک بزنید وهرروزازنخ دندان استفاده کنید.
• رژیم غذایی مناسب. ازمصرف غذاهای تند، شور و یا اسیدی خودداری کنید. غذاهای نرم را برای خوردن انتخاب کنید تا دهانتان کمتر اذیت شود. همچنین مصرف کافئین را کاهش داده یا قطع کنید.
• اجتناب از محرک. ازمصرف الکل و دخانیات خودداری کنید. همچنین ازعاداتی که می تواند داخل دهان را زخمی کند مانند جویدن لب یا گونه خودداری کنند.
• یادگیری مدیریت استرس. از آنجا که استرس ممکن است علائم را پیچیده ترکرده و یا باعث عود علائم شود، ممکن است با یادگیری تکنیک های لازم به جلوگیری و یا مدیریت استرس کمک کنید.  

بهترین روش مراجعه به متخصص سلامت روان است که می تواند به شما کمک کند تا عوامل استرس زا را شناسایی کرده و استراتژی های مدیریت استرس را فرابگیرید.

• به طور منظم دو بار در سال برای معاینه به دندانپزشک خود مراجعه کنید. درمان این بیماری طولانی مدت است واغلب نیازبه مراجعه مرتب به دندانپزشک برای ارزیابی نحوه درمان و برای غربالگری سرطان دارد.

آمادگی برای ملاقات پزشک

به احتمال زیاد ابتدا به دندان پزشک یا پزشک خانوادگی خود مراجعه خواهید کرد. سپس او شما را به متخصص بیماریهای چشم معرفی خواهد کرد.

 
کاری که می توان انجام داد

• تمام مدارک پزشکی و آزمایشاتی که برای این بیماری انجام داده اید را به همراه داشته باشید و به پزشک خود نشان دهید.
• از قبل مطلع شوید که چه رژیم غذایی و محدودیت هایی را پیش از ملاقات باید رعایت کرد.
•  لیستی تهیه کنید از علائم بیماری که تجربه کرده اید؛ ازجمله علائمی که به نظر ارتباطی با مشکل فعلی شما ندارند.
• اطلاعات شخصی مهم خود را یادداشت کنید؛ مثل استرس ها یا تغییراتی که اخیرا" اتفاق افتاده است.
• لیستی از تمام داروهای خود تهیه کنید؛ ازجمله مکمل ها و ویتامین هایی که مصرف می کنید به همراه دوز مصرف آنها.
• سوالات خود را از قبل آماده کنید تا در وقت ملاقات خود با پزشک صرفه جویی کنید.

برخی از سوالات اساسی در مورد این بیماری از این قبیل اند:

• علل و علائم احتمالی این بیماری کدام است؟
• دلایل احتمالی دیگر کدامند؟
• چه آزمایشاتی باید انجام بدهم؟
• بهترین اقدامی که می توان انجام داد کدام است؟
• چطور می توانم این بیماری را در کنار بیماری های دیگر خود مدیریت کنم؟
• آیا محدودیت خاصی وجود دارد که باید آن را رعایت کرد؟
• آیا باید به یک متخصص مراجعه کنم؟
• چه درمان هایی برای این وضعیت وجود دارند و شما چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
• برای کسب اطلاعات بیشتر کدام وب سایت یا منابع را پیشنهاد می کنید؟

در حین ملاقات برای پرسیدن سوالات دیگری که به ذهنتان می رسد تردید نکنید.

سوالات احتمالی پزشک از بیمار

پیش از مراجعه به پزشک یا دندان پزشک، پاسخ سؤالات زیر را آماده کنید.  

• این ضایعات و زخم ها از چه زمانی در دهان شما پدید آمده اند؟
• آیا این ضایعات را در سایر نقاط بدن نیز مشاهده کرده اید؟
• آیا احساس درد، سوزش و یا نارحتی در دهان خود دارید؟
• شدت درد و ناراحتی درچه حدی است؟
• آیا به تازگی مصرف داروی جدیدی را شروع کرده اید؟
• آیا داروهای گیاهی، ویتامین، مکمل های غذایی و یا داروهای بدون نسخه مصرف می کنید؟
• آیا مبتلا به آلرژی هستید؟
• آیا دچار استرس جدید یا غیرمعمولی شده اید؟ 
• چه بیماری های دیگری دارید؟

  مرجع:

منبع