معرفی بیماری

آفازی یا زبان پریشی وضعیتی است که توانایی شما را برای برقراری ارتباط مختل می سازد. این اختلال می تواند قدرت تکلم، نوشتار و یا درک زبان را به صورت گفتاری(شفاهی) و یا نوشتاری تحت تاثیر قرار دهد.

اختلال زبان پریشی معمولا پس از سکته و یا ضربه به سر به طور ناگهانی اتفاق می افتد. اما این اختلال همچنین می تواند به تدریج در اثر یک تومور با رشد آرام و یا در نتیجه ی یک بیماری که آسیب پیش رونده و دائمی (زوال آور) در پی دارد نیز رخ دهد. شدت ضربه و مکان آسیب در مغذ و همچنین علت بروزِ آن می تواند درجه و میزان زبان پریشی را تعیین کند.

پس از تشخیص علت بروز آفازی، درمان عمده این اختلال به صورت گفتار درمانی انجام می شود. فرد مبتلا به آفازی مهارت های زبانی را دوباره می آموزد و آنها تمرین می کند و همچنین راه های ارتباطی دیگری را فرا می گیرد. غالبا دیگر اعضای خانواده نیز در این فرایند شرکت دارند و به بیمار در برقراری ارتباط کمک می کنند.

علائم و نشانه ها

آفازی می تواند نشانه ای از یک اختلال یا بیماری دیگر مثل سکته یا تومور های مغزی باشد. فردی که دچار زبان پریشی می شود ممکن است مشکلات زیر را تجربه کند:

جملات گفتاری کوتاه و منقطع(ناقص)
جملات گفتاری نامفهوم و بی معنی
جایگزینی صداها یا کلمات به جای یکدیگر
بیان کلمات مبهم و غیر قابل تشخیص
عدم درک گفتار و مکالمات دیگران
نگارش جملات بی معنی

شدت و میزان این اختلال بسته به سطح آسیب و ناحیه تحت تاثیر در مغز متفاوت است.

انواع زبان پریشی(آفازی)

انواع آفازی عبارتند از نارَوان (nonfluent)، روان ( fluent) و گلوبال (global) :

آفازی ناروان(غیر رسا): این نوع آفازی را به دلیل آسیب به بخش بروکا در مغز آفازی بروکا نیز می نامند. در این حالت شبکه زبانی که در کنار لوب فوقانی سمت چپ مغز قرار دارد دچار آسیب می شود. افراد مبتلا به این نوع آفازی در استفاده از واژگان مشکل دارند. جملات بسیار کوتاه به کار می برند و برخی از کلمات را حذف می کنند. این افراد ممکن است جمله هایی مثل "غذا چه" یا " امروز رفتن پارک" را بر زبان آورند. فرد شونده معمولا معنی این جملات را درک می کند.
برای افرادی که دچار زبان پریشی بروکا هستند، معمولا درک گفتار دیگران راحت تر از صحبت کردن است. آنها به ناتوانی خود در تکلم آگاه هستند و این موضوع ممکن است برایشان آزار دهنده باشد. این افراد ممکن است به ضعف و یا فلج سمت راست بدن نیز مبتلا باشند.
آفازی روان (رسا): افراد مبتلا به این نوع آفازی می توانند به راحتی و بسیار روان صحبت کنند در بیان جملات پیچیده و طولانی نیز مشکلی ندارند اما گفتار آنان غالبا نامفهوم و بی معنی است که شامل کلمات غیر قابل تشخیص، نادرست و یا غیر ضروری می باشد. آنها معمولا نمی توانند گفتار دیگران را به درستی درک کنند و عموما این را نیز تشخیص نمی دهند که دیگران هم قادر به درک گفتار آنان نمی باشند. این نوع آفازی که به زبان پریشی ورنیکه نیز معروف است، در نتیجه ی آسیب به بخش میانی شبکه زبانی نیمکره چپ مغز(بخش ورنیکه) اتفاق می افتد. .
آفازی گلوبال: این نوع زبان پریشی در اثر آسیب فراگیر به شبکه زبانی مغز بوجود می آید. افراد مبتلا به این نوع آفازی دچار ناتوانی شدید در درک گفتار و همچنین در سخن گفتن و بیان می باشند.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

از آنجا که معمولا زبان پریشی نشانه ای از یک آسیب مغزی جدی مثل سکته است، در صورت مشاهده ناگهانی علائم زیر، بهتر است فورا به پزشک یا مرکز فوریت های پزشکی مراجعه کنید :

دشواری در گفتار و تکلم
دشواری در درک گفتار دیگران
دشواری در به خاطر آوردن کلمات و واژگان
داشتن مشکلات و دشواری در خواندن یا نوشتن(خواندن پریشی یا نوشتار پریشی)

علت ها

شایع ترین علت بروز آفازی، آسیب مغزی ناشی از سکته می باشد که به معنای اسنداد و یا پارگی عروق خونی مغز است. فقدان جریان خون به مغز باعث مرگ سلول های مغزی و آسیب به نواحی کنترل زبان می شود.

آسیب های شدید مغزی که در اثر تصادف یا ضربه به سر، تومور، عفونت و یا بیماری های زوال مغز اتفاق می افتند نیز ممکن است موجب بروز آفازی شوند. در این موارد آفازی با سایر انواع مشکلات شناختی مثل مشکلات حافظه و یا اختلال حواس همراه است .
آفازی پیش رونده اولیه نوعی اختلال گفتاری است که به تدریج پیشرفت می کند. این عارضه بر اثر زوال تریجی سلولهای شبکه زبانی مغز به وجود می آید. گاهی اوقات این نوع آفازی به زوال عمومی عقل می انجامد.

برخی اوقات ممکن است فرد دچار دوره های موقتی زبان پریشی شود. این عارضه می تواند در اثر حملات میگرن، تشنج و یا ایسکمیک گذرا (TIA) رخ دهد. TIA زمانی اتفاق می افتد که جریان خون به طور موقت به مغز نمی رسد. در افرادی که دچار کم خونی ایسکمیک هستند، خطر سکته مغزی افزایش می یابد.

عوارض و پیامد ها

از آنجا که برقراری ارتباط اجتماعی بخش عمده ای از زندگی محسوب می شود، زبان پریشی می تواند تا حد زیادی کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. مشکلات ارتباطی ممکن است در زمینه های زیر بروز کند:

شغلی
روابط
عملکرد روزمره

موانع و ناتوانی های زبانی می تواند باعث احساس خجالت زدگی، افسردگی و مشکلات ارتباطی شود.

تشخیص بیماری

پزشک ممکن است معاینات فیزیکی و عصبی انجام دهد، قدرت، حس ها واکنش های بیمار را آزمایش کرده و به صدای قلب و عروق گردن گوش دهد. او همچنین ممکن است برای تشخیص سریع تر علت زبان پریشی، دستور به انجام آزمایشات تصویری و معمولا ام آر آی دهد.

مهارتهای زبانی فرد از جمله موارد زیر نیز ممکن است مورد بررسی قرار می گیرند:

نام بردن اشیاء معمولی
شرکت در یک گفت و گو
درک کلامی و استفاده درست از واژگان
پاسخ گویی به سوالاتی در مورد یک مطلب خواندنی یا شنیداری
تکرار واژگان و جملات
پیروی از دستورها
دادن پاسخ های بله و خیر و یا پاسخ کامل به سوالاتی در مورد موضوعات معمولی
خواندن و نوشتن

درمان بیماری

اگر آسیب مغزی خفیف باشد، ممکن است توانایی های زبانی فرد بدون نیاز به درمان بهبود یابند. با این حال، بیشتر افراد دچار آفازی، برای توانبخشی مهارت های زبانی و تقویت تجربه های ارتباطی خود از گفتار درمانی بهره می گیرند. تحقیقاتی نیر در ارتباط با دارودرمانی به تنهایی و یا به همراه گفتاردرمانی برای کمک به افراد مبتلا به زبان پریشی صورت گرفته است .

توان بخشی زبانی و گفتاری

بهبود مهارت های زبانی معمولا روند آهسته ای دارد. هرچند اغلب افراد پیشرفت قابل ملاحظه ای در این زمینه دارند، تنها تعداد اندکی از افراد می توانند توانایی های ارتباطی خود را به طور کامل و در سطحِ پیش از وقوع آسیب، باز یابند.

جهت درمان آفازی، گفتار درمانی سعی دارد تا با بازگرداندن آن حد از زبان که ممکن است، توانایی ارتباطی فرد را بهبود بخشد و به او آموزش دهد که چگونه مهارت های زبانی از دست رفته را جبران نماید و راه های جدید برای برقرای ارتباط با دیگران بیابد.

درمان غالبا در این زمینه به صورت زیر انجام می شود:

زود آغاز می گردد. برخی مطالعات دریافته اند معالجات در صورتی موثر واقع می شوند که بلافاصله پس از آسیب مغزی درمان آغاز گردد.
به صورت گروهی انجام می شود: در یک گروه، افراد مبتلا به آفازی می توانند در محیطی امن به تقویت مهارت های ارتباطی خود بپردازند. شرکت کنندگان در این گروه ها می توانند به تمرین شروع صحبت، نوبت گیری برای صحبت کردن، شفاف سازی بیان و بهبود مکالمات نامفهوم بپردازند.
می تواند با استفاده از کامپیوتر انجام شود: استفاده از درمان با کمک کامپیوتر می تواند به خصوص برای یاد گیری مجدد افعال، صداها و واج ها موثر باشد.

دارو درمانی

در حال حاضر از دارو های خاصی برای درمان آفازی استفاده میشود که شامل داروهای بهبود دهنده جریان خون به مغز هستند. این داروها توانایی بهبود مغز را افزایش می دهند و به جایگزینی مواد شیمیایی از دست رفته مانند نوروترنسمیتر ها (neurotransmitters) کمک می کنند. در برخی از مطالعات داروهایی مثل ممانتین (نامندا) و پیراستام موثر واقع شده اند. اما پیش از تجویز این داروها به انجام تحقیقات بیشتری نیاز است.

حمایت و همراهیافراد مبتلا به زبان پریشی

اگر مبتلا به آفازی هستید، نکات زیر می تواند در بهبود برقراری ارتباط به شما کمک کند:

کارتی به همراه داشته باشید که در آن توضیح می دهد شما مبتلا به زبان پریشی( و چه نوع زبان پریشی) هستید.
اطلاعاتی در جهت برقراری ارتباط موثر و متناسب با دیگران به همراه داشته باشید.
در همه حال قلم و کاغذی به همراه داشته باشید.
برای بیان مفهوم مورد نظرتان از کشیدن تصاویر و اشکال استفاده کنید.
برای بیان کلماتی که به خاطر نمی آورید، از زبان بدن یا اشاره به اشیاء استفاده کنید.

خانواده و دوستان

دوستان و خانواده فرد مبتلا به آفازی می توانند با استفاده از روش های زیر با او ارتباط برقرار کنند:

جملات خود را ساده کرده و آرام و شمرده صحبت کنید.
در آغاز مکالمات یکی یکی و به نوبت صحبت کنید.
برای صحبت کردن به بیمار زمان کافی بدهید
جملات او را کامل یا تصحیح نکنید
اصوات اضافی را در محیط کاهش دهید.
کاغذ و قلم را در دسترس قرار دهید.
برای رساندن منظور و مفهوم مورد نظرتان، از یادداشت کلمات کلیدی یا جملات کوتاه استفاده کنید.
به فرد بیمار در جمع آوری تصاویر، عکس ها یا کلمات مورد نیاز برای مکالمه کمک کنید.
اگر بیمار متوجه کلام و منظور شما نمی شود، از تصاویر و اشکال مربوط استفاده کنید.
تا آنجا که ممکن است بیمار را درگیر مکالمه و گفتگو کنید.
میزان درک بیمار از مطالب ذکر شده را بسنجید و این مطالب را برای او به صورت خلاصه بیان کنید.

گروههای حمایتی

گروه های حمایتی می توانند در برخی از مراکز درمانی یافت شوند. چنین گروه هایی برای افراد مبتلا به آفازی فرصت قرار گرفتن در یک جامعه کوچک را فراهم می کنند که در آن افراد می توانند ناکامی های خود را نشان دهند واستراتژی های تطبیقی را بیاموزند. می توانید در خصوص عضویت در این گروه ها با آسیب شناس زبان و یا پزشک معالجتان مشورت کنید و از آنها بخواهید که نزدیک ترین گروه ها در محل زندگی تان را به شما معرفی کنند.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

اگر آفازی به دلیل ضربه به سر و یا در اثر سکته ایجاد شود، احتمالا ابتدا پزشک اورژانس را ملاقات خواهید کرد. سپس به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می شوید (نورولوژیست). در نهایت نیز ممکن است جهت توانبخشی به یک آسیب شناس زبان و گفتار مراجعه کنید.

از آنجا که آفازی معمولا به صورت یک وضعیت اورژانسی بروز می کند، معمولا زمانی برای آماده شدن وجود ندارد. اگر برایتان مقدور است، دارو ها و مکمل های مصرفی خود را به همراه داشته باشید تا پزشک آنها را ببیند.

اگر نیاز به مراجعه مکرر به پزشک باد، بهتر است فردی شما را تا مطب پزشک همراهی کند و حین ملاقات نیز در برقراری ارتباط با پزشک به شما کمک کند.

برخی از سوالات که فرد همراه شما می تواند از پزشک بپرسد به شرح زیر است:

علت احتمالی ابتلا به این دشواری تکلم چیست؟
آیا نیاز به انجام آزمایشات است؟
آیا این وضعیت موقتی است یا می تواند دائمی باشد؟
درمان های موجود برای آفازی کدام اند و چه شیوه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
آیا خدماتی مثل گفتار درمانی یا مراقبت در خانه نیز در دسترس اند؟
آیا راهی برای کمک به بیمار در درک مطالب و یا افزایش کیفیت ارتباط با او وجود دارد؟

چه انتظاری می توان از پزشک داشت

همراه بیمار می تواند اطلاعات مورد نیاز را در اختیار پزشک قرار دهد. سوالات احتمالی پزشک از این قبیل اند:

علائم از چه زمانی آغاز شده اند؟
آیا متوجه می شوید دیگران چه می گویند؟
آیا دیگران متوجه می شوند شما چه می گویید (متوجه منظور ما می شوند)؟
آیا این وضعیت مداوم است یا رفت و برگشت می کند؟
آیا متوجه تغییراتی در گفتار خود مثل نحوه حرکت زبان و فک برا تولید اصوات و یا تغییر صداهای تولیدی شده اید؟
آیا متوجه تغییراتی در توانایی درک مطلب خود و یا هیجی و نوشتن جملات شده اید؟