آزمایش کولونوسکوپی

مقدمه

کولونوسکوپی، معاینه و آزمایشی است که برای شناسایی تغییرات یا موارد غیر عادی در کولون (روده بزرگ) و رکتوم (راست روده) مورد استفاده قرار می گیرد.

در طول انجام آزمایش کولونوسکوپی، لوله ای بلند و انعطاف پذیر(کولونوسکوپ) درون رکتوم بیمار قرار می گیرد که مجهز به یک دوربین است و پزشک با استفاده از آن می تواند داخل تمامی روده را مشاهده کند. در صورت لزوم، می توان پولیپ یا سایر بافت های غیر عادی را طی این آزمایش، خارج و یا از آنها نمونه برداری کرد.  

چرا کولونوسکوپی انجام می شود؟

پزشک می تواند برای تشخیص موارد زیر، انجام کولونوسکوپی را توصیه کند:

• بررسی نشانه ها و علائم روده ای: کولونوسکوپی به پزشک کمک می کند علل احتمالی دردهای شکمی، خونریزی های مقعدی، یبوست و اسهال مزمن و سایر مشکلات روده ای را کشف کند.
• غربالگری سرطان کولون (روده بزرگ): افراد بالای 50 سال که هیچ عامل خطری به غیر از سن برای ابتلا به سرطان روده بزرگ ندارند، می توانند برای غربالگری سرطان کولون، هر ده سال یک بار (و یا زود تر) کولونوسکوپی انجام دهند. اما کلونوسکوپی فقط یکی از روش های تشخیص این سرطان است. می توانید در مورد گزینه های تشخیصی دیگر نیز با پزشک خود مشورت کنید.
•  جستجوی پولیپ روده: اگر قبلا پولیپ داشته اید، پزشک ممکن است برای برداشتن یا پیدا کردن پولیپ های دیگر، کولونوسکوپی را پیشنهاد کند. این کار برای کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ انجام می شود.

خطرات احتمالی کولونوسکوپی

آزمایش تشخیصی کولونوسکوپی، ممکن است خطراتی نیز در پی داشته باشد که البته به ندرت رخ می دهند. این عوارض و خطرات عبارتند از:

• واکنش ناسازگار به مسکن هایی که در طول این فرایند مورد استفاده قرار می گیرد. 
• خونریزی از قسمتی که بافت برداری صورت گرفته است و پولیپ و ناهنجاری های دیگر از آن قسمت خارج شده است.
• پارگی در روده بزرگ یا دیواره رکتوم

پزشک بعد از معاینه می تواند خطرات کولونوسکوپی را برای بیمار ارزیابی کند و تصمیم بگیرد که آیا انجام این روش برای او مناسب است یا خیر.

آمادگی برای انجام کولونوسکوپی

قبل از کولونوسکوپی، روده بزرگ باید به طور کامل تخلیه و پاکسازی شود. هر چیزی که درون روده باقی مانده باشد، می تواند جلوی دید پزشک را بگیرد. برای پاکسازی روده، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد که اقدامات زیر را انجام دهد:

• رعایت رژیم غذایی خاصی در روز قبل از کولونوسکوپی: معمولا از یک روز قبل نباید غذاهای جامد بخورید. نوشیدنی ها نیز محدود به آب و آب میوه های رقیق، چای و قهوه بدون شیر و خامه و نوشابه های بدون گاز خواهد بود. از خوردن مایعات قرمز خودداری کنید، چرا که ممکن است طی فرایند کولونوسکوپی رنگ آن با خون اشتباه گرفته شود. از یک شب قبل از انجام کلونوسکوپی دیگر نباید هیچ چیزی بخورید.
• مصرف ملین و مسهل ها: پزشک ممکن است از شما بخواهد ملین ها و مسهل های خاصی را به صورت قرص یا به شکل پودرهایی که در آب حل می کنید، مصرف کنید. در این شرایط معمولا پزشک از شما می خواهد ملین را شب قبل از کولونوسکوپی مصرف کنید. این اقدامات باید دقیقا طبق دستور پزشک انجام شود، در غیراین‌صورت ممکن است کولونوسکوپی رضایت‌بخش نباشد؛ یعنی تصاویر مربوط به پوشش داخلی روده‌ی بزرگ به‌علت مدفوع باقی‌مانده، مبهم و نامشخص باشند.
• از کیت های تنقیه استفاده کنید: در برخی موارد، ممکن است نیاز داشته باشید برای پاکسازی روده از کیت های تنقیه بدون نسخه استفاده کنید.
• داروهایی را که مصرف می کنید به پزشک اطلاع دهید: لازم است که پزشک را از مصرف هر دارویی که حداقل از یک هفته قبل از کولونوسکوپی مصرف کرده اید، مطلع سازید. به خصوص اگر دیابت، فشار خون بالا و بیماری های قلبی دارید و یا اگر داروهایی مکمل آهن مصرف می کنید، حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. همچنین اگر آسپرین یا دیگر داروهای رقیق کننده و ضد انعقاد خون مثل وارفارین مصرف می کنید، لازم است که آن را به پزشک گزارش دهید، چرا که در این شرایط شاید مجبور باشید دوز داروها را تغییر داده یا مصرف آنها را به طور موقت قطع نمایید.

چه انتظاری از کولونوسکوپی دارید؟  

1. در طول  فرایند کولونوسکوپی

در طول کولونوسکوپی معمولا به جز لباس مخصوص چیزی نباید به تن داشته باشید. قبل از کولونوسکوپی، تزریق سرُم یا مایعات درون وریدی آغاز می‌شود و بیمار برای کنترل مستمر ریتم قلب، فشار خون و همچنین میزان اکسیژن موجود در خون به یک مانیتور وصل می‌شود. معمولا از طریق سرم به بیمار داروهای آرام‌بخش نیز تزریق می‌شود تا بیمار خواب‌آلود و آرام شود و درد کمتری احساس کند. در برخی موارد نیز آرام بخش با یک مسکن ترکیب می شود تا اثرات حاصل از کولونوسکوپی را به حداقل برسد. در صورت لزوم ممکن است در طی کولونوسکوپی، دُز بیشتری از دارو به بیمار تزریق شود. کولونوسکوپی معمولا در شکم احساس فشار، گرفتگی و نفخ ایجاد می‌کند. گرچه این حس ناخوشایند معمولا با کمک داروها قابل‌تحمل می‌شود و به‌ندرت درد شدید ایجاد می‌کند.

طی این فرایند، روی تخت مخصوص به پهلو دراز می کشید و زانوهای خود را به سمت قفسه سینه جمع می کنید. پزشک یک کولونوسکوپ را از سوراخ مقعد به داخل رکتوم بیمار می فرستد. این اسکوپ که به درازای طول روده است، شامل یک چراغ و یک لوله است که به پزشک اجازه می دهد هوا را به داخل روده ی بزرگ پمپ کند. هوا باعث باد شدن روده می شود و همین امر به پزشک اجازه می دهد مسیر روده را به خوبی مشاهده کند. زمانی که اسکوپ حرکت داده می شود یا هوا به داخل آن دمیده می شود، ممکن است دل درد یا احساس اجابت مزاج داشته باشید. کولونوسکوپ حاوی یک دوربین کوچک است که تصاویر حاصل را به یک مانیتور خارجی ارسال می کند. بنابراین پزشک می تواند داخل روده را به خوبی مشاهده و بررسی کند. همچنین پزشک ابزاری را در کانال لوله قرار می دهد تا بتواند نمونه ای از بافت روده را بردارد و یا پولیپ و سایر بافت های غیر عادی را خارج سازد. اگر در طی کولونوسکوپی مشخص شود که یک ناحیه‌ی غیرعادی به ارزیابی بیشتر نیاز دارد، یک انبرک بیوپسی از میان یک کانال در کولونوسکوپ عبور داده می‌شود و از ناحیه‌ی غیرعادی نمونه‌برداری می‌کند. این نمونه به آزمایشگاه پاتوبیولوژی فرستاده می‌شود تا متخصص آسیب‌شناسی در زیر میکروسکوپ آن را بررسی کند.

فرایند کولونوسکوپی معمولا ۲۰ دقیقه تا یک ساعت طول می کشد.

1. بعد از کلونوسکوپی

بعد از این فرایند، معمولا یک ساعت طول می کشد تا اثر آرام بخش (یا داروی بیهوشی) از بین برود. بنابراین نیاز دارید کسی شما را تا منزل همراهی کند و بهتر است خودتان رانندگی نکنید.

اگر پزشک پولیپ شما را در طول کولونوسکوپی بردارد، ممکن است به طور موقت به یک رژیم غذایی خاص نیاز داشته باشید و چند ساعت بعد از آزمایش نیز حالت نفخ یا تهوع خواهید داشت و باید رژیم خاصی را برای چند روز رعایت کنید. پیاده روی می تواند به تسکین درد و ناراحتی کمک کند.

 ممکن است در محل نمونه‌برداری یا برداشتن پولیپ، خونریزی اتفاق بیفتد اما این خونریزی اغلب جزئی است و خودبه‌خود بند می‌آید یا از طریق کولونوسکوپ قابل کنترل است. معمولا برای خونریزی پس از کولونوسکوپی به جراحی یا تزریق خون نیازی نیست، اما خونریزی و لخته های خون ادامه داشت و یا تب و لرز داشتید، باید با پزشک مشورت نمایید.

نتایج به دست آمده

پزشک نتایج حاصل از آزمایش را بررسی کرده و سپس آن را با شما به اشتراک خواهد گذاشت.

 نتایج منفی

اگر پزشک نتواند موارد غیر عادی و بافت های ناهنجار در کلون بیمار پیدا کند، نتیجه کولونوسکوپی به صورت منفی در نظر گرفته می شود.

در شرایط زیر نیز توصیه می شود که کلونوسکوپی دوباره تکرار گردد:

• اگر به غیر از سن و سال، فاکتور خطر دیگری برای ابتلا به سرطان کولون وجود نداشته باشد، باید هر 10 سال یک بار کولونوسکوپی انجام شود.
• اگر در کولونوسکوپی های قلبی سابقه پولیپ وجود داشته باشد، باید هر 5 سال کولونوسکوپی تکرار شود.
• اگر به دلیل این که روده کاملا پاکسازی نشده است، پزشک نتواند طی فرایند کولونوسکوپی روده را به طور کامل مشاهده کند، بهتر است کولونوسکوپی مجدد طی یک سال انجام شود.  

 نتایج مثبت

نتیجه کولونوسکوپی زمانی مثبت در نظر گرفته می شود که پزشک پولیپ یا بافت غیر عادی در روده پیدا کند.

بیشتر پولیپ ها به صورت سرطانی نیستند، اما برخی از آنها می توانند پیش سرطانی باشند. پولیپی که در طول کولونوسکوپی از روده خارج می شود، برای انجام آنالیز و بررسی های بیشتر به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می شود.

 بسته به اندازه و تعداد پولیپ ها، ممکن است نیاز به پیروی از یک برنامه غربالگری دقیق تر در آینده داشته باشید.

 اگر پزشک یک یا دو پولیپ با قطر کمتر از یک سانتیمتر پیدا کند، ممکن است توصیه کند که کلونوسکوپی را بین 5 تا 10 سال آینده (بسته به وجود دیگر فاکتورهای خطر) دوباره تکرار کنید. در شرایط زیر نیز ممکن است نیاز باشد که کلونوسکوپی مجدد را زودتر انجام دهید:

• اگر بیش از دو پولیپ یافت شود.
• اگر یک پولیپ بزرگ (بزرگتر از یک سانتی متر) یافت شود.
• اگر وجود مدفوع باقی مانده (در صورت عدم پاکسازی کامل روده) یا پولیپ ها مانع از معاینه کامل روده شود.
• اگر پولیپ دارای ویژگی های سلولی خاصی باشد که احتمال وجود سرطان را در آینده بالا ببرد.
• اگر پولیپ های سرطانی یافت شوند.

اگر بیمار دچار پولیپ یا ناهنجاری های بافتی دیگری در روده باشد که پزشک طی کولونوسکوپی قادر به برداشتن آنها نباشد، با کمک یک جراح داخلی که در برداشتن پولیپ های بزرگ تخصص دارد، مجددا آزمایش را انجام می دهد.

چه مشکلاتی ممکن است طی آزمایش کولونوسکوپی رخ دهد؟

اگر پزشک با کیفیتِ دید و مشاهده روده از طریق اسکوپ مشکل داشته باشد، می تواند کولونوسکوپی مجدد را توصیه کند و یا زمان کولونوسکوپی بعدی را جلو بیاندازد. اگر پزشک نتواند اسکوپ را در سراسر روده بزرگ حرکت دهد، می تواند تنقیه باریوم یا کولونوسکوپی مجازی را برای بررسی بقیه روده بزرگ توصیه کند.

مرجع

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/colonoscopy/about/pac-20393569