مقدمه

بیماری آسپرژیلوزیس (Aspergillosis)، نوعی عفونت است که توسط نوعی قارچ ایجاد می شود. بیماری های ناشی از قارچ آسپرژیلوس، معمولا بر روی سیستم تنفسی تاثیر می گذارند، اما علائم و شدت آنها بسیار متفاوت است.

قارچی که این بیماری را ایجاد می کند؛ یعنی آسپرژیلوس، در همه جا، داخل و خارج از منزل یافت می شود.

اغلب گونه‌های این قارچ بی خطر هستند، اما تعدادی از آنها نیز ‌می‌توانند بیماری‌های جدی ایجاد کنند. به خصوص هنگامی که افرادی با سیستم ایمنی ضعیف تر و یا افرادی که مبتلا به بیماری‌های زمینه ای ریوی مثل آسم هستند، هاگ‌های این نوع قارچ را استنشاق ‌می‌کنند.

در برخی افراد، این هاگ ها می توانند واکنش های آلرژیک ‌ایجاد کنند. سایر افراد نیز دچار عفونت های خفیف تا شدید ریه ‌می‌شوند. جدی ترین شکل آسپرژیلوزیس؛ یعنی نوع مهاجم، هنگامی رخ می‌دهد که عفونت به عروق خونی و فراتر از آن گسترش یابد.

بسته به نوع آسپرژیلوزیس، شیوه درمان این بیماری می تواند شامل نظارت و مراقبت، داروهای ضد قارچ و یا به ندرت، جراحی باشد.

علائم و نشانه ها

علائم و نشانه‌های آسپرژیلوزیس، بسته به نوع بیماری که آن مبتلا می شوید، متفاوت است.

واکنش های آلرژیک

برخی افراد مبتلا به آسم یا فیبروز کیستیک، نسبت به قارچ آسپرژیلوس دچار نوعی واکنش آلرژیک ‌می‌شوند. علائم و نشانه‌های این بیماری که آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک نام دارد، عبارتند از:

تب
سرفه‌ های خونی یا دارای خلط
آسمِ رو به وخامت

آسپرژیلوما (توده قارچی)

برخی از بیماری های ریوی مزمن از جمله آمفیزم، سِل یا سارکوئیدوز پیشرفته، می توانند باعث ایجاد فضا یا حفره هایی در ریه شوند.

افرادی که دچار این حفره ها در ریه های خود هستند، اگر به آسپرژیلوزیس هم مبتلا شوند، الیاف قارچی ممکن است راه خود را به این حفره ها باز کرده، در آنجا رشد کنند و تبدیل به توده های قارچی (توپ قارچ) شوند که به این وضعیت آسپرژیلوما می گویند.

آسپرژیلوما ممکن است هیچ گونه علائمی نداشته باشد و یا در ابتدا فقط باعث سرفه های خفیف شود. با این حال اسپرژیلوما ممکن است به مرور زمان و در صورت درمان نیافتن، باعث وخیم تر شدن بیماری ریوی زمینه ای شده و علائم زیر را ایجاد کند:

سرفه‌ هایی که اغلب خون بالا ‌می‌آورند (هموپتیزی)
خس ‌خس سینه
تنگی نفس
کاهش وزن ناخواسته
خستگی مفرط

آسپرژیلوزیس تهاجمی

این نوع آسپرژیلوزیس، شدیدترین فرم این بیماری است و زمانی رخ ‌می‌دهد که عفونت به سرعت از ریه‌ها به مغز، قلب، کلیه‌ ها یا پوست گسترش می یابد. آسپرژیلوزیس ریوی تهاجمی، تنها در افرادی رخ ‌می‌دهد که معمولا به دلیل شیمی ‌درمانی، پیوند مغز استخوان و یا یکی از بیماری های نقص سیستم ایمنی، دارای سیستم ایمنی ضعیف تر هستند. این فرم از بیماری آسپرژیلوزیس اگر درمان نشود، می تواند کشنده باشد.

علائم و نشانه های این بیماری، بسته به اندام هایی که تحت تاثیر قرار می گیرند متفاوت است. اما عموما علائم آسپرژیلوزیس مهاجم عبارتند از:

تب و لرز

سرفه‌ هایی که خلط خونی بالا ‌می‌آورند (هموپتیزی)
تنگی نفس
درد مفاصل یا درد قفسه سینه
سردرد و یا علائم چشمی
ضایعات پوستی

انواع دیگر آسپرژیلوزیس

قارچ آسپرژیلوس ‌می‌تواند به غیر از ریه ‌ها، به دیگر نواحی بدن مثل سینوس ها نیز حمله کند. قارچ ها می توانند در سینوس‌ها باعث گرفتگی بینی گاهی همراه با ترشحات و مخاط خونین شوند. همچنین ممکن است تب، دردِ صورت و سردرد نیز رخ دهد.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر مبتلا به آسم یا فیبروز کیستیک هستید، زمانی که متوجه تغییرات تنفسی در خود می شوید، باید به پزشک مراجعه کنید. اگرچه آسپرژیلوزیس ممکن است علت این عارضه نباشد، اما در هر صورت مشکل تنفسی تان باید مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.

اگر دچار ضعف سیستم ایمنی هستید و بدون دلیل تب می کنید، تنگی نفس و یا سرفه های خونی دارید، در این صورت نیاز به درمان و مراقبت های فوری پزشکی خواهید داشت.

در صورتی که مبتلا به آسپرژیلوزیس مهاجم باشید، نیاز به درمان فوری وجود دارد، چرا که گاهی اوقات باید به محض تشخیص عفونت، درمان آغاز گردد، حتی قبل از این که نتیجه آزمایشات، تشخیص بیماری را تایید کنند.

علت ها

اجتناب از قارچ آسپرژیلوس، امکان پذیر نیست. خارج از منزل، این قارچ در میان برگ‌های خشک شده، کود و کمپوست، گیاهان، درختان و دانه غلات و حبوبات یافت می شود.

قرارگیری روزمره در معرض قارچ آسپرژیلوس، به ندرت برای افراد دارای سیستم ایمنی سالم مشکل ایجاد ‌می کند. زمانی که هاگ های این قارچ استنشاق می شوند، سلول های سیستم ایمنی آنها را در برگرفته و نابود می سازند. اما افرادی که به دلیل بیماری یا مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی دچار نقص عملکرد سیستم ایمنی هستند، از سلولهای کمتری برای مبارزه با عفونت برخوردار می باشند و این امر باعث می شود قارچ آسپرژیلوس فرصت ‌پیدا کند تا به ریه‌ها و در موارد جدی‌تر، به بخش های دیگر بدن حمله کند.

قارچ آسپرژیلوس، از فردی به فرد دیگر سرایت ‌نمی‌کند.

عوامل خطر

خطر ابتلای افراد به آسپرژیلوزیس، به سلامت عمومی و میزان قرارگیری آنها در معرض این قارچ بستگی دارد. به طور کلی، عوامل زیر می توانند فرد را در برابر این بیماری آسیب‌پذیرتر ‌کنند:

ضعف سیستم ایمنی: افرادی که پس از عمل های جراحی پیوند عضو، به خصوص پیوند مغز استخوان یا پیوند سلول های بنیادی، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف ‌می‌کنند و یا افرادی که از برخی سرطان های خون رنج ‌می‌برند، بالاترین میزان خطر را برای ابتلا به آسپرژیلوزیس مهاجم دارند. در مراحل پیشرفته بیماری ایدز هم خطر ابتلا به آسپرژیلوزیس افزایش می یابد.
سطح پایین گلبولهای سفید خون: شیمی‌درمانی، پیوند عضو یا لوسمی به کاهش میزان سلولهای سفید منجر ‌می‌شوند و فرد را بیشتر مستعد ابتلا به آسپرژیلوزیس مهاجم ‌می‌کنند. ابتلا به بیماری گرانولوماتوز مزمن که نوعی اختلال ارثی است که بر سلول های سیستم ایمنی تاثیر می گذارد نیز چنین است.
حفره‌های ریه: چنان که پیش تر گفتیم، افرادی که در ریه های خود دارای حفره هستند نیز در معرض خطر آسپرژیلوما قرار دارند.
آسم یا فیبروز کیستیک: افراد مبتلا به آسم یا فیبروز کیستیک، به خصوص کسانی که مشکلات ریوی مزمن یا مهارنشدنی دارند، به احتمال زیاد نسبت به قارچ آسپرژیلوس، ‌دچار واکنش های آلرژیک خواهند شد.
درمان طولانی‌مدت با کورتیکواستروئید: مصرف طولانی ‌مدت داروهای کورتیکواستروئیدی نیز ممکن است خطر آسپرژیلوزیس یا عفونت‌های مشابه آن را افزایش دهد.

عوارض و پیامدها

بسته به نوع عفونت، آسپرژیلوس ‌می‌تواند عوارض جدی مختلف ایجاد کند:

خونریزی: هر دو بیماری آسپرژیلوما و آسپرژیلوزیس مهاجم، ‌می‌توانند باعث خونریزی شدید در ریه‌ها شوند.
عفونت سیستمیک: جدی‌ترین عارضه آسپرژیلوزیس مهاجم، گسترش عفونت به سایر قسمتهای بدن، به خصوص مغز، قلب و کلیه‌ها می باشد. آسپرژیلوزیس مهاجم به سرعت گسترش ‌می ‌یابد و ممکن است کشنده باشد.

پیشگیری

چنان که گفتیم، اجتناب از ابتلا به این بیماری غیر ممکن است، اما توصیه می شود که اگر شیمی درمانی انجام داده اید و یا تحت جراحی های پیوند عضو قرار گرفته اید و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنید، از رفتن به محیط هایی که شانس قرارگیری در معرض این قارچ را افزایش می دهند مثل مکان های ساختمان‌ سازی، شمع کمپوست و غلات انبارشده، پرهیز کنید. در این شرایط ممکن است پزشک توصیه کند که از ماسک های مخصوص استفاده کنید.

تشخیص بیماری

تشخیص آسپرژیلوما یا آسپرژیلوزیس مهاجم، ممکن است کمی دشوار باشد. قارچ آسپرژیلوس می تواند در همه جا یافت شود، اما تفیکیک و تمایز آن از انواع دیگر قارچ ها در زیر میکروسکوپ دشواراست. همچنین علائم بیماری آسپرژیلوزیس هم شبیه انواه دیگر بیماری های ریوی مثل بیماری سِل است.

پزشک به احتمال زیاد برا تشخیص علت این علائم، یک یا چند مورد از آزمایشات زیر را انجام می دهد:

آزمایشات تصویربرداری: تصویر برداری اشعه ایکس یا سیتی اسکن از قفسه سینه معمولاً ‌می‌تواند توده‌های قارچی (آسپرژیلوما) و همچنین نشانه‌های بارز آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک و تهاجمی را آشکار کند.
آزمون ترشحات تنفسی (خلط): در این آزمایش، نمونه‌ای از خلط بیمار با ماده رنگی مخصوصی آغشته ‌می‌شود تا حضور بافت های آسپرژیلوس مشخص گردد. این نمونه سپس در محیط کشتی گذاشته ‌می‌شود و اگر میزان آسپرژیلوس در این محیط بیشتر شود، نتیجه تست مثبت خواهد شد.
آزمایش بافت و خون: آزمایشات پوست، خلط و خون نیز می تواند برای تأیید آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک مفید باشند. برای تست پوستی، مقدار کمی از آنتی ‌ژن آسپرژیلوس به پوست ساعد تزریق ‌می‌شود. اگر خون بیمار پادتن قارچ را داشته باشد، برآمدگی سفت و قرمزی در محل تزریق ایجاد ‌می‌شود. آزمایش خون برای بررسی سطوح بالای آنتی ‌بادی‌های خاص می باشد که واکنش آلرژیک را نشان می دهند.
بیوپسی (نمونه برداری): در برخی موارد ممکن است برای تایید تشخیص آسپرژیلوزیس مهاجم، نیاز به بررسی نمونه ‌ای از بافت ریه‌ یا سینوس ها باشد.

درمان

درمان آسپرژیلوزیس، با توجه به نوع این بیماری متفاوت است. روش های درمانی احتمالی شامل موارد زیر است:

نظارت و مراقبت: آسپرژیلومای ساده و منفرد اغلب نیازی به درمان ندارد. و مصرف داروها نیز معمولاً برای التیام این توده‌های قارچی موثر نیستند. در عوض، آسپرژیلومایی را که هیچ علامتی ایجاد ‌نمی‌کند، می توان به سادگی از طریق تصویربرداری اشعه ایکس از روی قفسه‌ سینه مورد نظارت ‌قرار داد. در صورتی که بیماری پیشرفت کند، داروهای ضد قارچ تجویز هم تجویز می شود.
داروهای کورتونی خوراکی: هدف در درمان آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک، جلوگیری از وخامت آسم و یا فیبروز کیستیک کنونی است. بهترین روش در درمان این بیماری، مصرف کورتیکواستروئید خوراکی است. داروهای ضد قارچ ممکن است به‌ تنهایی برای آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک موثر نباشند، اما در ترکیب با کورتیکواستروئیدها به کاهش دوز استروئید و بهبود عملکرد ریه کمک کنند.
داروهای ضد قارچ: مصرف این داروها، یک شیوه استاندارد برای درمان آسپرژیلوزیس ریوی مهاجم به شمار ‌می‌رود. موثر ترین درمانف مصرف داروی ضد قارچ جدیدتری به نام ویرکونازول (voriconazole) است. آمفوتریسین بی (Amphotericin B) نیزگزینه دیگری است که مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال، همه داروهای ضد قارچ‌ باعث مشکلات جدی از جمله آسیب کلیه و کبد ‌می‌شوند، و اغلب ممکن است با داروهای مصرفی دیگر نیز تداخل ایجاد کنند.
جراحی: از آنجا که داروهای ضد قارچی به خوبی در آسپرژیلوما ها نفوذ ‌نمی‌کنند، زمانی که که خونریزی در توده ریه‌ها رخ ‌‌دهد، عمل جراحی برای برداشتن توده قارچی نخستین انتخاب درمانی خواهد بود.
آمبولیزاسیون: این عمل، خونریزی ریه را که در اثر آسپرژیلوما صورت گرفته است قطع می کند. در این روش، رادیولوژیست یک کاتتر کوچک را به شریانی ‌می‌بندد که خون را به حفره‌های حاوی توپ قارچ ‌می‌رساند و ماده‌ای به درون آن تزریق ‌می‌ کند که شریان را مسدود ‌سازد. هر چند این روش ‌می‌تواند خونریزی شدید را متوقف کند، اما از عود آن جلوگیری ‌نمی‌کند، بنابراین به طور کلی شیوه درمان موقت محسوب ‌می‌شود.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

کسانی که دچار آسپرژیلوزیس ‌می‌شوند، معمولا مبتلا به یک بیماری زمینه‌ ای مثل آسم، فیبروز کیستیک یا ایدز نیز می باشند و یا به دلیل مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بعد از عمل های پیوند عضو، دچار نقص عملکرد این سیستم نیز هستند.

اگر دچار علائم آسپرژیلوزیس هستید، در حالی که از قبل نیز تحت درمان برای بیماری خاص دیگری بوده اید، بهتر است به پزشکی مراجعه کنید که بتواند به هر دو این بیماری ها همراه با هم نظارت داشته باشد.

اگر سیستم ایمنی ضعیف دارید و بی دلیل دچار تب، تنگی نفس و سرفه خونی ‌شده اید، فورا به پزشک مراجعه کنید.

اقداماتی که می توانید انجام دهید

از محدودیت های پیش از ملاقات با پزشک، آگاهی داشته باشید: هنگامی که با از پزشک خود وقت ملاقات می گیرید، در مورد اقداماتی که باید قبل از ملاقات انجام دهید اطلاعات کسب کنید.
اطلاعات شخصی مهم خود را یادداشت کنید: اگر قصد دارید پزشک جدیدی را ملاقات کنید، بهتر است تاریخچه ای از وضعیت پزشکی خود را و همچنین روند درمان قبلی را به پزشک ارائه دهید.
تمام داروهای مصرفی خود را به همراه سی تی اسکن و آزمایشات قبلی تان به همراه بیاورید.
یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان را همراه خود ببرید: آسپرژیلوزیس ‌گاهی مواقع می‌تواند تبدیل به یک وضعیت اورژانسی شود. بنابراین بهتر است شخصی را همراه خودتان نزد پزشک ببرید تا بتواند تمام اطلاعاتی را که پزشک ارائه می دهد، دریافت کند.

همچنین بهتر است سوالاتی را که قصد دارید از پزشک خود بپرسد، از قبل فهرست نمایید.